شنبه, 10 آبان 1404
یادداشت/ محمد حب‌وطن؛ رئیس گروه نظارت و توسعه حکمرانی آب
به گزارش شبکه خبری آب ایران، محمد حب وطن رئیس گروه نظارت و توسعه حکمرانی آب شرکت مدیریت منابع آب ایران در یادداشتی به مناسبت روز جهانی آب نوشت: بر اساس عرف موجود در هر کشور یا در سطح بین‌الملل، یک‌سری روزها و مناسبت‌ها برای نشان دادن جنبه‌های مهمی از زندگی و تاریخ بشر به عنوان روزهای جهانی تعیین می‌شوند. بزرگداشت هر یک از این روزهای جهانی به نهادهای دولتی و غیردولتی کشورها این فرصت و انگیزه را می‌دهد تا سیاست‌ها و فعالیت‌های مرتبط با موضوع آن روز را با همدیگر هماهنگ و سازماندهی نمایند.
نهادهای بین‌المللی نظیر سازمان ملل متحد تاکنون برخی مناسبت‌های مرتبط با موضوعات مهم زندگی بشر را به عنوان روزهای جهانی تصویب کرده‌اند. یکی از این روزها، روز جهانی آب است که ۲۲ مارس هر سال مصادف با دوم یا سوم فروردین برگزار می‌شود.
روز جهانی آب، اثر جوزف مسترناگی در مجارستان
این روز اولین بار در سال ۱۹۹۲ میلادی، در بیست و یکمین کنفرانس سازمان ملل در زمینه محیط‌زیست و توسعه (اجلاس زمین) در شهر ریودوژانیروی برزیل مطرح شد. در این کنفرانس از تمام کشورها خواسته شد تا این روز را به عنوان روز تشویق و آگاه‌سازی مردم در باره اهمیت حیاتی منابع آب شیرین اختصاص دهند و دولت‌ها برنامه‌ها و فعالیت‌های مشخصی را نظیر ارتقای آگاهی عمومی و آموزش در زمینه حفاظت و حمایت از مدیریت پایدار منابع آب شیرین تدارک ببینند.
چرا دوم/سوم فروردین؟
این سوال می‌تواند حس کنجکاوی هر کسی را برانگیزد که چرا دوم/سوم فروردین به عنوان روز جهانی آب انتخاب شده است. بررسی اسناد نهادهای بین‌المللی نشان می‌دهد که دلیل دقیق و معنی‌داری برای انتخاب ۲۲ مارس به عنوان روز جهانی آب مستند نشده است. یک دلیل احتمالی این است که در ۲۲ دسامبر ۱۹۹۲ مجمع عمومی سازمان ملل قطعنامه‌ای را به تصویب رساند که به موجب آن ۲۲ مارس هر سال به عنوان روز جهانی آب نامگذاری شد.
اما اینکه چرا ماه مارس برای بزرگداشت این روز انتخاب شد به احتمال زیاد ریشه در تقارن این ماه با آغاز فصل بهار در کشورهای نیمکره شمالی دارد. این فصل از سال اغلب با تجدید چرخه‌های آب، مانند ذوب برف و افزایش بارندگی همراه است و بنابراین به‌لحاظ نمادین می‌تواند زمان مناسبی برای توجه به چالش‌های مرتبط با آب باشد. صد البته که تقارن تقریبی این روز با نوروز و اول فروردین، این استدلال نمادین را برای انتخاب دوم/سوم فروردین به عنوان روز جهانی آب، برای ما ایرانیان جذاب‌تر و مقبول‌تر می‌نماید.
از شعار «مسئولیت همگانی در مراقبت از آب» در سال ۱۹۹۴ تا شعار «حفاظت یخچال‌های طبیعی» در سال ۲۰۲۵
اولین بزرگداشت روز جهانی آب در سال ۱۹۹۳ برگزار شد. از سال ۱۹۹۴ بخش آب سازمان ملل به عنوان برگزارکننده روز جهانی آب هر سال یک موضوع را به عنوان شعار آن سال تعیین کرده است. این شعارها اغلب حول موضوعات مرتبط با تامین آب پاک برای همه، ارتباط آب و طبیعت، آب شهری، فاضلاب، اشتغال، زنان، امنیت غذایی، تغییر اقلیم، انرژی، آب زیرزمینی، آبهای مشترک مرزی، فرهنگ، و صلح بوده‌اند.
شعار روز جهانی آب ۱۹۹۴ «مراقبت از منابع آب به عنوان یک مسئولیت همگانی» بوده است. هدف از طرح این موضوع کمک به تدوین سیاست‌ها و برنامه‌های فرابخشی بود که بتوانند بین وزارتخانه‌ها و بخش‌های مختلف توسعه پیوند برقرار کنند. به عبارت دیگر هدف آن تحقق امنیت انرژی و استفاده پایدار از منابع آب در قالب یک الگوی اقتصاد سبز و توسعه پایدار بود.
شعار روز جهانی آب در سال جاری یعنی ۲۰۲۵ «حفاظت یخچال‌های طبیعی» انتخاب شده است که بر ضرورت اقدام جهانی برای حفاظت از یخچال‌ها در برابر تغییرات اقلیمی و همکاری در مدیریت پایدار آبهای ذوب شده و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای تاکید می‌کند.
یخچال‌های طبیعی حدود ۲.۱ درصد از منابع آبی زمین -معادل بیش از دو برابر حجم آب رودخانه‌های زمین- را در خود ذخیره می‌کنند؛ و در واقع سه‌چهارم کل آب شیرین زمین را تشکیل می‌دهند. به این ترتیب بزرگترین مخزن آب شیرین روی زمین بوده و جریان‌های ناشی از ذوب آنها نقش مهمی در تامین نیاز آب شرب، کشاورزی، صنعت، تولید انرژی پاک و حفاظت اکوسیستم دارند. گرمایش جهانی یک تهدید بزرگ علیه یخچال‌ها و پایداری آنهاست و این تهدید در سال‌های گذشته رو به افزایش بوده است.
در سال ۲۰۲۳ به عنوان گرم‌ترین سال ثبت شده، یخچال‌های طبیعی بیش از ۶۰۰ میلیارد تن آب از دست دادند و بزرگترین کاهش توده یخچالی را در طی ۵۰ سال گذشته تجربه کردند. ذوب شدن یخچال‌های طبیعی به این شکل زندگی میلیاردها نفر را از طریق تغییرات جریان آب حاصل از ذوب یخچال‌ها و ایجاد سیلاب‌های یخچالی، خشکسالی، رانش زمین و بالاآمدگی سطح دریاها تهدید می‌کند. پیام دیگر روز جهانی آب ۲۰۲۵ این است که ما برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و مدیریت پایدارتر آبهای حاصل از ذوب یخچال‌ها برای مردم و کره زمین باید با یکدیگر همکاری کنیم.
در پایان توجه به دو نکته ضروری می‌نماید:
۱- پیام آشکار مجموعه موضوعاتی که در طی این سال‌ها به عنوان شعار روز جهانی آب انتخاب شده‌اند این می‌تواند باشد که اولاً مراقبت از منابع آب کار و مسئولیت همه ما است فارغ از مرزهای سیاسی کشورها، نهاد دولت و بخش خصوصی، مردم و حکومت؛ و ثانیاً مراقبت از منابع آب یک پیوستگی و درهم‌تنیدگی قوی با مراقبت از کلیت سیاره زمین دارد؛ وقتی در شعار روز جهانی آب سال ۱۹۹۴ بر مسئولیت همگانی در مراقبت از منابع آب تاکید می‌شود معنی آن این است که همه نهادها و مولفه‌های مختلف توسعه و اقتصاد باید در یک هماهنگی با محیط‌زیست و مبتنی بر اقتصاد سبز، رفتاری صیانتی با منابع طبیعی زمین داشته باشند و رشد ناموزونی که الزاماً توسعه پایدار را به دنبال نداشته است باید مهار شود. شاید اگر پیام شعار سال ۱۹۹۴ به درستی از سوی کشورها و نهادهای متولی توسعه اعم از دولتی و بخش خصوصی به درستی درک می‌شد، نیازی نبود در سال ۲۰۲۵ نگران از بین رفتن یخچال‌های طبیعی زمین در اثر تغییر اقلیم باشیم!
۲- روز جهانی آب در سراسر جهان به شکل رویدادهای مختلف جشن گرفته می‌شود. این رویدادها می‌توانند به شکل اجرای نمایش و موسیقی یا هر رخداد فرهنگی دیگر در طبیعت یا در قالب اجتماعاتی برای مطالبات محیط‌زیستی از دولت‌ها برگزار شوند. واقعیت این است که این رویداد نمود چندانی در کشورمان نداشته است. می‌توان حدس زد که بزرگداشت روز ملی آب در سیزدهم اسفند هر سال تاحدودی روز جهانی آب را تحت‌الشعاع قرار داده است؛ با این حال چندان پذیرفته نیست که از کنار یک رویداد جهانی با موضوع آب این‌چنین بلا‌اقدام گذشت.
نحیف شدن یخچال‌های طبیعی کشور -این میراث تاریخی کوهستان‌های بلند ایران- شاید تلنگری باشد که مدیریت بخش آب طرحی نو در بزرگداشت روز جهانی آب به عنوان میثاقی بین‌المللی در نکوداشت آب و محیط‌زیست دراندازد و در قالب یک جشنواره بزرگ فرهنگی و هنری به‌ویژه در قلمروی کشورهای با اشتراک فرهنگی-تاریخی منطقه، این روز جهانی را به بستری برای همکاری‌های محیط‌زیستی و منابع آبی بین این کشورها تبدیل کند. به امید آن روز.
ادامه