از انتقال آب خلیج فارس به کویر تا آبگرفتگی اخیر اهواز

 به گزارش شبکه خبری آب ایران ،چندی پیش طرح انتقال آب از خلیج فارس به گل گهر سیرجان، مس سرچشمه و اردکان یزد کلید خورد. هرچند اجرای این طرح انتقادهایی هم در پی داشت، اما معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا در گفت و گوی تفصیلی با ایسنا پاسخ این انتقادها را داد. وی همچنین در مورد آبگرفتگی اخیر اهواز و اقداماتی که برای مقابله با این موضوع صورت گرفته نیز توضیح داد.
آنطور که معاون وزیر نیرو در این گفت وگو مطرح کرد، شیرین سازی آب دریا نسبت به گذشته هزینه کمتری به دنبال دارد؛ چراکه ۸۰ درصد تکنولوژی این کار بومی شده است. از طرفی دیگر با توجه به برنامه وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت) برای توسعه و صنعتی شدن کشور تا افق ۱۴۲۰، صنایع به دو برابر ظرفیت فعلی آب نیاز دارند که اگر چنین اقداماتی صورت نگیرد، کشور در تامین آب صنایع و حتی شرب دچار مشکل خواهد شد. البته به گفته قاسم تقی زاده خامسی که به تازگی در طرح تغییر ساختار، سمت مدیر عاملی شرکت مدیریت منابع آب کشور نیز به وی واگذار شده، بهتر است که صنایع در کنار دریا و سواحل بکر مکران مستقر شوند اما برای صنایعی که دیگر امکان جابه جایی ندارند، انتقال آب با لحاظ مسائل زیست محیطی چندان کار نامطلوبی به نظر نمی رسد.
در این نشست دو ساعته در مورد مسائل دیگری همچون اقدامات وزارت نیرو برای مقابله با سیلاب های احتمالی، وضعیت سدسازی، دریافت حق آبه رودخانه هیرمند و پیشرفت پروژه فاضلاب و آبگرفتگی اهواز نیز صحبت شد. مشروح این گفت وگو در ادامه آمده است:
- لطفا در ابتدا در مورد شیرین سازی آب دریا و اقداماتی که در این زمینه در کشور صورت گرفته است توضیح بفرمایید.
منابع آبی دنیا از سه منبع تامین می شود که شامل آب های زیرزمینی، آب های سطحی و آب دریا هستند. در این بین 97 درصد آب جهان در دریا ها است و کشورها حتی آن هایی که از نظر منابع آب زیرزمینی و آب سطحی مشکلی ندارند، به سمت شیرین سازی آب دریا رفته اند و آب های زیرزمینی و سطحی را در جاهایی که می تواند بهره وری بیشتری داشته باشد استفاده می کنند.
این در شرایطی است که ایران در مقوله شیرین سازی حتی نسبت به همسایگان خود بسیار عقب مانده تر است، چراکه در کشورهای همسایه حدود ۸۵۰ واحد تصفیه و شیرین سازی آب دریا نصب شده است اما ما ۱۰ درصد این مقدار را هم در کشور نداریم. علاوه بر این از نظر حجمی نیز میزان آبی که در کشور ما شیرین سازی می شود اصلا قابل مقایسه با کشورهای دیگر نیست؛ بنابر این نمی توان از این موضوع عبور کرد و باید توجه بیشتری به آن داشت و براساس وضع منابع آبی کشور در شیرین سازی آب دریا فعالتر بشویم.
ما در منطقه ای زندگی می کنیم که این منطقه خشک و نیمه خشک است و از طرفی پرا کنش جمعیت کشور به صورت درستی صورت نگرفته است؛ یعنی اینکه ما در فلات مرکزی ایران که فقط ۲۰ درصد منابع آبی کشور را داریم ۵۰ درصد جمعیت ساکن هستند. به عبارت دیگر در مکانی که عرضه بسیار کم است با تقاضای زیاد مواجه هستیم و لذا نه تنها در مورد انتقال آب از دریا بلکه کلا موضوع انتقال درون سرزمینی نیز موضوعی غیر قابل اجتناب است.
این درحالی است که اگر این اتفاق نیفتد در تامین آب شرب نیز با مشکل مواجه خواهیم شد. در همین راستا این دولت کار شیرین سازی آب دریا و تخصیص آن به استان ها را آغاز کرده است؛ بدین طریق که استان ها با بخش های خصوصی مذاکره می کنند و هرجایی که اجرای این طرح اقتصادی باشد عملیاتی خواهد شد، اما باید تاکید کرد که دولت به جز در سواحل یعنی شهرهای ساحلی که بحث انتقال آب مطرح نیست و هزینه شیرین سازی آب پایین است، به صورت تضمینی بعد از شیرین سازی آن را خرید تضمینی می کند.
- در حال حاضر ظرفیت شیرین سازی آب دریا در کشور چقدر بوده و تا چه میزان اجرایی شده است؟
از آب دریا به دو منظور استفاده می شود؛ یکی از کاربردهای آن برای خنک سازی پالایشگاه ها و بخش های صنعتی است که در این بخش نیازی به شیرین سازی نیست و به همین شکل مورد استفاده قرار می گیرد. بخش دیگری از آب دریا وارد مرحله شیرین سازی می شود که البته تنها برای شرب مورد استفاده قرار نمی گیرد.
 آبی که از این طریق به دست می آید آب بسیار با کیفیتی است و در سواحل و در هر جایی که اجرای این طرح اقتصادی باشد به اعتقاد من کار بسیار صحیح و درستی است. اکنون حدود ۹۶ واحد شیرین سازی در حال بهره برداری در کشور وجود دارد که تا آخر این دولت ۲۰ تا ۲۵ واحد دیگر به آن اضافه خواهد شد. علت استفاده کم از این طرح در سال های گذشته نیز  می تواند این باشد که تکنولوژی شیرین سازی هر روز پیشرفته تر و ارزان تر شده است. در یک دوره ای اصلا اجرای این طرح اقتصادی نبود اما اکنون این تکنولوژی در کشور ما تقریبا ۸۰ تا ۸۵ درصد قابل ساخت است که همین مساله موجب کاهش قیمت می شود.
در خصوص صدور مجوز تخصیص آب دریا به استان های کشور نیز باید گفت که بخشی برای بدون نمک زدایی برای خنک کردن و بخشی برای نمک زدایی است. برای بوشهر تا کنون ۱۱۷۱ میلیون متر مکعب برای آب شور و ۳۷۴ میلیون متر مکعب برای آبی که شیرین زدایی می شود مجوز صادر شده است. همچنین برای استان فارس برای شیرین زدایی ۲۹۰ میلیون متر مکعب مجوز صادر شده که متاسفانه کاری هنوز بصورت جدی صورت نگرفته و ۸۷۰ میلیون متر مکعب برای آب شور که شیرین نمی شود، مجوز صادر شده است. علاوه بر این برای استان هرمزگان ۱۲۱۴ میلیون مترمکعب برای استفاده از آب دریا و ۳۸۶ میلیون مترمکعب برای شیرین سازی مجوز صادر شده و برای استان سیستان و بلوچستان ۲۰۰۰ میلیون متر مکعب برای آب شور و ۱۷۴ میلیون متر مکعب برای آب شیرین مجوز صادر شده است و به همین ترتیب برای استان های یزد، کرمان، خراسان رضوی و جنوبی مجوزهایی صادر شده است.
در مجموع هشت میلیارد و ۱۵۰ میلیون مترمکعب برای بدون شیرین سازی و به منظور خنک سازی تجهیزات و ۲۷۴۹ میلیون مترمکعب برای شیرین سازی مجوز صادر شده است. در حال حاضر بیشتر واحدهای شیرین سازی در بوشهر و استان هرمزگان مشغول فعالیت هستند و در استان هرمزگان ۵۰ درصد آب شرب به صورت شیرین سازی تامین می شود. یکی از طرح هایی که اخیرا اجرایی شد، انتقال آب از خلیج فارس آب به گل گهر سیرجان، مس سرچشمه و اردکان یزد بود.
در خصوص جزییات پروژه نیز می توان گفت که این پروژه سه فاز دارد؛ فاز اول اخیرا افتتاح شد و آب به گل گهر سیرجان رسید و در فاز بعدی آب به مس سرچشمه و در فاز نهایی آب به اردکان یزد خواهد رسید. در مجموع حدود ۲۰۰ میلیون متر مکعب شیرین سازی و بین این بخش ها تقسیم خواهد شد که ۵۰ میلیون متر مکعب از این آب برای آب شرب بندرعباس است که قرارداد خرید تضمینی آن در حال انعقاد است.
برای آب شرب بندرعباس اجرای این طرح اقتصادی است، چون آب شیرین کن هایی که ساخته می شود در کنار ساحل بوده و نیازی به انتقال ندارد اما نسبت به آب بها که دولت از مردم اخذ می کند این هزینه قابل توجه است. وجهی که اکنون بابت هر مترمکعب از مردم اخذ می شود حدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ تومان است، درحالی که ۱۰ برابر این قیمت تولید آب از این طریق هزینه دارد اما دولت چون وظیفه تامین آب را به عهده دارد این مبلغ را پرداخت می کند.
- لطفا مشخصات فنی طرح را بفرمایید و توضیح دهید که فازهای بعدی طرح چه زمانی وارد مرحله اجرایی می شود؟
 این طرح توسط صنایع سرمایه گذاری شده و دولت هیچ اعتباری برای آن پرداخت نکرده  ولی از محل صندوق ذخیره ملی به این طرح حدود ۲۸۰ میلیون یورو ارز وام داده که صنایع میبایست این مبلغ را به تدریج بازگردانند. سه واحد شیرین سازی برای این درنظر گرفته شده که هر واحد ۲۰۰ هزار متر مکعب در روز ظرفیت دارد و اولی افتتاح شد. واحد دوم حدود ۴۰ درصد پیشرفت داشته و واحد سوم حدود ۱۰ درصد پیشرفت دارد، اما مجری طرح اعلام کرده که واحد دوم نیز امسال تا پایان سال آماده بهره برداری خواهد شد.
در مجموع حدود ۸۰۰ کیلومتر خط آبرسانی در این طرح وجود دارد که فاز اول حدود ۳۰۵ کیلومتر بود و خوشبختانه به سرانجام رسید و مابقی نیز در حال انجام است و باید از گل گهر ۱۵۰ کیلومتر به مس سرچشمه و از آنجا حدود ۳۷۰ کیلومتر به اردکان منتقل شود. خطوط این آبرسانی و برق رسانی هم پیشرفت خوبی دارد و آنچه مانده واحدهای تصفیه و شیرین سازی است که باید تجهیزات آن آماده شود.
حدود ۹ مخزن تعادلی برای متعادل کردن آب تعبیه شده است. کار بزرگی صورت گرفته و امیدواریم بتوانیم صنایع آب بر کشور را ترغیب به استفاده از آب دریا کنیم؛ چراکه با توسعه ای که پیش بینی شده و برنامه ای که وزارت صمت برای صنعتی کردن کشور دارد پیش بینی می کنیم که برای افق ۱۴۲۰ صنایع به دو برابر ظرفیت فعلی آب نیاز خواهند داشت. طبیعتا با وضعیتی که در کشور داریم و منابعی که در دسترس است نمی توانیم این آب را تامین کنیم لذا صنایع پر آب بر بعد از این باید در کنار دریا مستقر شوند که ترجیح ما این است که آب انتقال پیدا نکند و صنایع بپذیرند در کنار سواحل مستقر شوند و آب موردنیازشان را از دریا تامین کنند.
 زمانی که صنایع از آب دریا دور می شوند طبیعتا آب برای آن ها گران تمام می شود؛ هرچند که این گرانی تاثیر چندانی در قیمت تمام شده صنایع پر آب بر ندارد. همانطور که وزیر صمت اعلام کرد، تاثیر پروژه اخیر در قیمت تمام شده محصول دو درصد است که اصلا عدد قابل توجهی نیست اما برخی صنایع نیز هستند که ممکن است افزایش قیمت بیش از این داشته باشند؛ لذا ما توصیه می کنیم که از ابتدا صنایع در کنار دریا مستقر شوند.
- در مورد انتقادهای محیط زیستی که به این طرح وارد می شود توضیح بفرمایید. این طرح تا چه اندازه مسائل زیست محیطی را رعایت کرده است؟
 اگر این طرح مطالعات زیست محیطی نداشت وارد مرحله اجرا نمی شد. قطعا برای چنین پروژه هایی مطالعات زیست محیطی لازم انجام می شود. این گونه طرح ها در سازمان محیط زیست تصویب می شود و در آنجا کمیسیونی معروف به ماده 2 وجود دارد که  آن دستگاه ها در مورد طرح ها تصمیم گیری می کنند. معمولا این کمیسیون توصیه هایی را مطرح می کند و در روند اجرای کار نظارت کافی بر آن توصیه ها دارد و اگر توصیه ها اجرا نشده باشد اجازه بهره برداری از پروژه داده نخواهد شد.
- از سال ها پیش دو طرح دیگر انتقال آب در کشور مطرح بوده است؛ یکی انتقال آب از دریای خزر به استان سمنان و دیگری انتقال آب از دریای عمان به سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و رضوی. لطفا در مورد نتیجه این دو طرح نیز توضیح بفرمایید.
 برای سه استان شرقی کشور سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و رضوی اجازه برداشت آب از دریای عمان را صادر کردیم که آن هم اولویت با صنعت است. این مساله بدان معناست که در ابتدا اجرای طرح می بایست توجیه صنعتی داشته باشد چراکه انتقال آب از این طریق بسیار گران تمام می شود و برای شرب اقتصادی نیست.
درطرح انتقال آب  از دریای خزر به استان سمنان سازمان محیط زیست شرایط سختی برای آن مطرح کرده که به مجری ابلاغ شده، ولی پیشرفتی برای آن حاصل نشده است.
- تشکیل بازار آب به کجا رسید و برای این مساله چه برنامه هایی را مدنظر دارید؟
 در خصوص آخرین وضعیت تشکیل بازار آب نیز باید گفت کمیته بازار آب تشکیل و احکام آن توسط وزیر نیرو صادر و ابلاغ شده است. تا کنون نیز دو جلسه در همین راستا برگزار شده است و امیدواریم این طرح نیز به زودی به نتایج قابل قبولی برسد.
- هدف از تشکیل بازار آب چیست و چه منفعتی را برای کشور به دنبال خواهد داشت؟
هدف اصلی از تشکیل بازار آب افزایش بهره وری آب است که در کشور متاسفانه بسیار پایین است و تا قیمت واقعی آب مشخص نشود و الگوی کشت تعیین نشود وضعیت تغییر نخواهد کرد. بیش از ۹۰ درصد آب کشور در بخش کشاورزی مصرف می شود و با تشکیل بازار آب به تدریج قیمت ذاتی آب مشخص خواهد شد.
درواقع به دنبال افزایش بهره وری در صنعت آب هستیم. ایران هم به کشاورزی و هم به صنعت نیاز دارد و در اولویت اول به آب شرب نیاز است. اگر با روال فعلی پیش برویم قطعا در آینده دچار مشکلات جدی از نظر منابع آبی می شویم.
باید این مساله را مدنظر داشت که  آب تابع یک متغیر به نام بارندگی است که اصلا قابل پیش بینی نیست. به عبارت دیگر اکنون کسی نمی تواند بگوید سال آینده سالی خشک یا تر است. حتی نمی توان دو یا سه ماه آینده را پیش بینی قطعی کرد. در سال 13۹۶ تمام بحث روی خشکسالی و مقابله با این مساله بود و تمام پیش بینی ها این بود که سال های خشکی در انتظار است، اما همان سال با سیلاب های غیر قابل پیش بینی مواجه شدیم. بارندگی های امسال نیز پیش بینی نشده بود و انتظار پاییزی خشک را داشتیم اما اکنون شاهد بارش باران هستیم؛ بنابر این نمی توان روی متغیر باران حساب کرد و باید به دنبال آب پایدار بود
آب پایدار یعنی آب های تجدیدپذیر که اکنون حدود ۱۳۰ میلیار مترمکعب در این حوزه کمبود آب داریم و اگر به همین منوال پیش برویم در افق ۱۴۲۰ نزدیک ۲۵۰ میلیارد متر مکعب کسری مخزن خواهیم داشت. باید در این شرایط بهره وری را افزایش دهیم؛ به ویژه در بخش کشاورزی که بیشترین مصرف آب صورت می گیرد نباید آب را به راحتی هدر داد و باید فکری برای آب کشور شود. راه حل این کار وجود دارد و نیازمند یک اراده ملی است.
- درحال حاضر وضعیت منابع آبی کشور چگونه است؟ تعداد شهرهای پر تنش چه تعداد است و آیا وضعیت نسبت به سال های گذشته بهبود یافته است؟
خوشبختانه با بارندگی های یکی دو سال اخیر و شرایط مناسب سال جاری، تا کنون شهرهایی که دارای تنش آبی بودند کاهش جدی پیدا کردند. علاوه بر این در بخش آبرسانی به روستاها اقداماتی خوبی صورت گرفته است؛ به طوری که در اول دولت حدود ۹۰۰ هزار نفر در روستاهای کشور دسترسی به آب پایدار داشتند که این تعداد به ۹ میلیون نفر در حال افزایش است و قرار شده تا پایان دولت به ۱۰ میلیون نفر نیز برسد.
در شهرها نسبتا وضعیت مناسب است اما هنوز روستاهای دارای مشکل آب در کشور وجود دارد. در بسیاری هنوز آبرسانی از طریق تانکر انجام می شود که باید وضعیت آن ها نیز ساماندهی شود.
- در تیرماه سال گذشته اعلام کردید که قرار است سدهای جدیدی در کشور بهره برداری شود. در مورد وضعیت سد سازی و اقداماتی که در این حوزه صورت گرفته است توضیح دهید.
حدودا ۱۹۰ سد ملی در کشور وجود دارد. از اول انقلاب تا کنون تعداد سدهای ملی یعنی سدهای بزرگ و متوسط به حدود ۱۰ برابر افزایش یافته است و حدودا ظرفیت مخازن این سدها ۵۲ میلیارد متر مکعب است و نزدیک نیمی از این سدها در استان خوزستان قرار دارد. در دولت فعلی هر دوماه یک سد به بهره برداری رسیده و تا پایان دولت ۵۲ سد به نتیجه خواهد رسید.
وزارت نیرو حدودا ۱۰۰ سد دیگر را در دست مطالعه دارد. البته هنوز به نتیجه نهایی نرسیده اما می تواند ذخیره آیهای سطحی را ۱۸ میلیارد متر مکعب افزایش دهد. یکی از اهدافی که بسیار  جدی تر  پس از سیل دو سال پیش مورد توجه قرار گرفت این بود که حتما موضوع سیلاب بیش از گذشته در سدها دیده شود. در گذشته سدها تنها ۲۰ درصد در مدیریت سیلاب نقش داشتند اما سیلاب های اخیر نشان داد که نقش سدها در مدیریت سیلاب بی نظیر است و باید افزایش یابد.
در خوزستان اگر سدهای کرخه، دز، کارون و سیمره وجود نداشت، مشخص نبود چه اتفاقی می افتاد اما خوشبختانه این سد ها نقش خودشان را بسیار خوب در مدیریت سیلاب ایفا کردند.  باید به این مساله توجه کرد که سد برای این نیست که همیشه پر آب باشد؛ حتی کارکرد برخی از سدها می تواند فقط برای کنترل سیلاب باشد.
- از دیگر اقداماتی که طی سال های اخیر برای مقابله با سیلاب انجام شده نیز بفرمایید. امسال تا چه میزان برای مواجه با سیلاب های احتمالی آمادگی وجود دارد؟
 در موضوع سیلاب کارهای بسیار خوبی انجام شده است. چند روز پیش سیلاب بزرگی را در خوزستان شاهد بودیم که باتوجه به لایروبی هایی که صورت گرفته بود توانستیم بدون خسارت از این سیلاب عبور کنیم. در همه رودخانه ها هزینه های زیادی در همین راستا صورت گرفته است. به طور مثال در استان کرمان صنایع مشارکت کردند و اکثر رودخانه ها لایروبی شدند.
 اعتبارات وزارت نیرو در این حوزه نسبت به گذشته افزایش بیشتری یافته و امسال حدود ۳۰۰ میلیارد تومان برای این کار تخصیص یافت اما هنوز به اعتبار مورد نظر دسترسی نداریم و پیشنهاد ما این است که حداقل سالی ۵۰۰ میلیارد تومان برای نگهداری وضع موجود در اختیار وزارت نیرو قرار دهند که به دولت نیز پیشنهاد دادیم و امیدواریم که برای سال آینده این اتفاق بیفتد.
- در مورد پیشرفت اجرای طرح فاضلاب شهری و روستایی توضیح بفرمایید. لطفا در خصوص آبگرفتگی اهواز و اقداماتی که برای مقابله با این موضوع صورت گرفته نیز توضیح دهید.
مساله آب های سطحی و فاضلاب باید جدا  دیده شود. اجرای شبکه فاضلاب بر عهده وزارت نیرو و جمع آوری آب های سطحی برعهده شهرداری ها است. در شهرهایی که طرح جمع آوری آبهای سطحی وجود ندارد شبکه فاضلاب هم با یک بارندگی و ورود آب به لوله های فاضلاب کارآیی خود را از دست می دهند.
در شهر تهران وزارت نیرو شبکه فاضلاب را انجام می دهد که تا کنون حدود ۷۶۰۰ کیلومتر شبکه فاضلاب در تهران انجام شده و شهرداری تهران نیز سال هاست که طرح شبکه جمع آوری آبهای سطحی را در دستور کار دارد و برای این منظور تونل های بسیار بزرگی را ایجاد کرده است. در اوایل انقلاب در تهران نیز همچون اهواز آب در سطح خیابان ها باقی می ماند و سیستم جمع آوری آب های سطحی و ساختن مسیل ها در شهر تهران موجب شده که در سال های اخیر شاهد آبگرفتگی خیابان ها نباشیم.
در شهرهای جنوبی مثل اهواز، آبادان، ماهشهر و بوشهر در اولین قدم باید مساله آب های سطحی حل شود؛ در غیر این صورت مشکل اهواز در این شهرها نیز رخ خواهد داد. باتوجه به اینکه خیابان ها در اهواز شیب ندارد و سیستم جمع آوری آبهای سطحی نیز تعبیه نشده است، آب در سیستم فاضلاب جمع و موجب شکستن لوله های فاضلاب و تجمع آب و فاضلاب در خیابان می شود.
در شهر اهواز سیستم جمع آوری فاضلاب وجود دارد اما با هر بار بارندگی مشکلاتی ایجاد می شود. مشکل دیگر گسترش بی رویه شهر ها است. افزایش حاشیه نشینی و نبود زیرساخت های لازم نیز علت دیگر وقوع چنین اتفاقی است. پیشنهاد من این است که هر جایی که سیستم شبکه فاضلاب اجرایی می شود همزمان سیستم جمع آوری آب های سطحی توسط شهرداریها نیز اجرا شود تا مشکلاتی که در شهرهایی جنوبی هست دیگر به وجود نیاید. متاسفانه هرچه در سیستم فاضلاب این شهر ها هزینه می کنیم با یک بارندگی از بین می رود و مجدد میبایست همان هزینه ها انجام شود.
- چندی پیش هیاتی از کشور افغانستان برای انجام برخی مذاکرات وارد ایران شد. آیا در این دیدار در مورد حق آبه رودخانه هیرمند نیز تصمیم گیری شد؟
تا کنون هر سال حق آبه را نسبت به بارندگی دریافت می کنیم و امسال نیز دریافت کردیم و امیدواریم که در سال های آینده نیز این کار انجام شود. ایران و افغانستان دو کشور همسایه و دوست هستند و دارای معاهده ای برای تامین آب هستند که هردو باید به آن متعهد باشیم.