صرفه‎‌جویی‌های کوچکِ خانگی، اثری بزرگ و گسترده دارد

به گزارش شبکه خبری آب ایران به نقل از روابط عمومی شرکت آب منطقه‌ای البرز، در سال ۲۰۲۵، مسئله آب به‌عنوان یک بحران جهانی با چالش‌های پیچیده‌ای همچون تغییر اقلیم، ذوب یخچال‌ها، نوسانات هیدرولوژیک و خشکسالی‌های پی‌درپی، فشار بر منابع آب تجدیدشونده را تشدید کرده است. این وضعیت، دسترسی ایمن و پایدار به آب شرب و آب مورد نیاز برای کشاورزی و صنعت را برای بخش‌های بزرگی از جمعیت جهان در معرض خطر قرار داده است.

سازمان FAO (برنامه AQUASTAT) در گزارشی تجمعی از سال ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۵، سهم‌بندی برداشت آب در سطح جهانی را تشریح کرده است. این گزارش نشان می‌دهد که بیشترین سهم برداشت آب مربوط به بخش کشاورزی (حدود ۶۹–۷۰ درصد) است، پس از آن صنعت و در نهایت بخش شهری/خانگی قرار دارد که حدود ۱۲ درصد از برداشت‌های جهانی را شامل می‌شود. این توزیع، نقش غالب بخش کشاورزی در مصرف آب را برجسته می‌کند، اما سهم پایین‌تر بخش خانگی لزوماً به معنای بی‌اهمیت بودن آن نیست.

بنابراین گزارش، شوک‌هایی مانند کاهش بارش‌ها، از بین رفتن یخچال‌های طبیعی و ناپایداری‌های اقلیمی می‌توانند دسترسی آب را به صورت ناگهانی و محلی به شدت محدود کنند. گزارش‌ها حاکی است که مناطق گسترده‌ای از دنیا در سال‌های اخیر دچار شرایط هیدرولوژیکی «غیرطبیعی» شده‌اند که ترکیب آن با الگوهای کشاورزی و صنعتی، فشار بر منابع آبی را به شدت افزایش می‌دهد.

در این زمینه، صرفه‌جویی آب در مصرف خانگی، اگرچه از نظر سهم کلی برداشت‌ها درصد کوچکتری دارد، همچنان مؤثر و ضروری است. مطالعات و برنامه‌های مداخله‌ای نشان می‌دهند که اصلاح رفتار مصرف‌کنندگان، نصب تجهیزات کم‌مصرف و رفع نشتی‌ها می‌تواند مصرف آب خانگی را به‌طور قابل‌توجهی کاهش دهد. برای مثال، برنامه‌های استانداردسازی و برچسب‌گذاری در برخی کشورها (مانند برنامه WaterSense آژانس حفاظت محیط زیست ایالات متحده) خانه‌هایی را توصیف می‌کنند که تا حدود ۳۰ درصد یا بیشتر کمتر از ساختمان‌های استاندارد آب مصرف می‌کنند و در پایان سال برای یک خانوار متوسط، صرفه‌جویی قابل‌توجهی در حجم آب و هزینه‌ها فراهم می‌آورند.

دلیل اهمیت صرفه‌جویی خانگی چندوجهی است: اول، کاهش مصرف خانگی، فشار بر شبکه‌های آب‌رسانی و منابع محلی را کم می‌کند و در زمان وقوع بحران‌های موقت (مانند خشکسالی‌های فصلی یا کاهش روان‌آب‌ها) به حفظ تأمین آب ضروری کمک می‌کند. دوم، صرفه‌جویی خانگی اغلب مقرون‌به‌صرفه است و بازده اقتصادی و اجتماعی سریع‌تری نسبت به برخی پروژه‌های زیرساختی حجیم دارد. سوم، تغییر رفتار در مصرف خانگی می‌تواند اثرات اجتماعی و فرهنگی ایجاد کند که پذیرش سیاست‌های بزرگ‌تر مدیریت تقاضا و بازچرخانی آب را تسهیل می‌کند. منابع علمی و گزارش‌های سیاست‌گذاری این پیام را تأیید می‌کنند و نمونه‌هایی از کاهش ملموس مصرف با مداخلات رفتاری و فنی را مستند کرده‌اند.

مقابله با بحران آب در سال ۲۰۲۵ نیازمند ترکیبی از سیاست‌های عرضه‌محور (مانند مدیریت منابع آب، حفاظت از مخازن و کاهش برداشت‌های غیراستوار) و اقدامات تقاضا-محور است. در گروه دوم، صرفه‌جویی خانگی؛ هرچند نسبت به کشاورزی سهم کوچکتری در برداشت‌ها دارد، یک ابزار مؤثر، سریع‌الاجرا و مقرون‌به‌صرفه است که در کنار اقدامات بزرگ‌تر می‌تواند به افزایش تاب‌آوری آبی جوامع کمک کند.

آمار و اعداد استفاده شده در این یادداشت از منابع زیر استخراج شده است:
*   UN World Water Development Report ۲۰۲۵
*   UN-Water - Water Facts & Figures (January ۲۰۲۵)
*   FAO AQUASTAT- Global Water Withdrawals Overview-۲۰۲۴

نگارنده: نسترن کیوان‌پور