یکشنبه, 16 آذر 1404
به گزارش شبکه خبری آب ایران به نقل از روابط عمومی شرکت آب منطقهای گیلان، بر اساس سند بالادستی سازگاری با کمآبی، میزان مصرف مجاز آب در استان گیلان سه هزار و سیصد میلیون مترمکعب برآورد شده است که شامل سه هزار میلیون مترمکعب آب سطحی و سیصد میلیون مترمکعب آب زیرزمینی است.
مصارف هدفگذاری شده شامل ۲۹۵۰ میلیون مترمکعب برای بخش کشاورزی است که سهم شبکه سفیدرود از این میزان حدود هزار و ششصد و هفتاد میلیون مترمکعب برآورد میشود. همچنین، سیصد میلیون مترمکعب برای تأمین آب شرب و پنجاه میلیون مترمکعب برای مصارف صنعتی تعیین شده است.
چالشهای کلیدی سد سفیدرود و الگوی بارش نامتوازن
سد سفیدرود واقع در شهرستان رودبار، به عنوان منبع اصلی تأمین آب اراضی کشاورزی استان با ظرفیت آبگیری مخزن حدود یک میلیارد مترمکعب، پیشتر امکان آبیاری یکنواخت کشاورزان را تا پایان فصل زراعی فراهم میساخت. با این وجود، احداث یازده سد مخزنی جدید بر روی رودخانههای قزلاوزن و شاهرود، که از شاخههای اصلی تأمینکننده سد سفیدرود هستند، شرایط را دگرگون ساخت؛ هر یک از این سدها حقآبهای برای خود تعریف کرده و پایداری آورد رودخانههای منتهی به سفیدرود را به چالش کشیدهاند.
علاوه بر این، بارشهای فراوان در خود گیلان عمدتاً در فصول غیرزراعی رخ میدهد و زیرساخت سد مخزنی مناسبی برای ذخیرهسازی این حجم از آبهای سطحی وجود ندارد که این امر، معادله مدیریت منابع آبی استان را پیچیدهتر میکند.
حتی در صورت احداث سدهای جدید در مناطق دارای پتانسیل جانمایی، این سدها قادر نخواهند بود به شیوهای مؤثر، اراضی شالیزاری دشت مرکزی گیلان را تأمین آب کنند؛ به این معنا که حداقل نیاز کشاورزی شبکه سفیدرود، که هزار و چهارصد میلیون مترمکعب است، در سالیان اخیر به حدود هزار میلیون مترمکعب کاهش یافته است.
نوآوری در نوبتبندی و مدیریت هوشمند بحران
در پاسخ به این چالشها، مطالعاتی از سال ۱۳۹۶ برای اجرای طرح نوبتبندی نوین آب آغاز شد که هدف آن تأمین آب کشاورزان بدون وارد آوردن آسیب به محصول بود. بر اساس نتایج علمی، توزیع آب شبکه سفیدرود به صورت دورههای هشت روز وصل و چهار روز قطع، آسیبی به محصول برنج پس از غرقابسازی وارد نمیآورد.
این یافته علمی، مبنای مدیریت جدید آب در گیلان شد. با تشکیل جلسات منظم کمیته منابع و مصارف با حضور سازمان جهاد کشاورزی و هواشناسی، نیاز آبی دقیق برنج و زمانبندی بارشها شناسایی گردید. از آنجا که ذخیره سد به تنهایی برای تأمین نیاز اراضی شبکه سفیدرود کافی نیست، استفاده از منابع کمکی داخلی مانند ایستگاههای پمپاژ، آببندانها، چاهها و بازچرخانی آب نقشی حیاتی ایفا کرد و در سالهای اخیر به شکل کمسابقهای مدیریت شد.
با وجود دشواری تبیین این طرح برای کشاورزان، کاهش آورد حوضه سفیدرود و تغییر الگوی بارشها، این تغییر را ضروری ساخت. مدیریت هوشمند توانست حیات اقتصادی استان را با گذراندن چهارمین خشکسالی پیاپی (که با کاهش آورد متوسط رودخانه سفیدرود به میزان پنجاه درصد نمود یافت) بدون آسیب جدی حفظ کند، امری که در تاریخ استان بیسابقه بوده است.
وحید خرّمی، رئیس هیئت مدیره و مدیر عامل آب منطقهای گیلان، توضیح میدهد که روند کارشناسی مدیریت مصرف آب از سال ۹۲ و با تشکیل کارگروهی تحت عنوان «منابع و مصارف آب» آغاز شد، حتی زمانی که کمبودی وجود نداشت.
این کارگروه با دعوت از تمام ارگانهای دخیل، به اتاق فکری برای تصمیمگیری در مباحث آب تبدیل شد و تا امروز نیز فعال است و در طول فصل کشاورزی هر هفته و در خارج از فصل هر دو یا سه هفته یکبار تشکیل جلسه میدهد و بیلان آبی استان را تحلیل میکند. یکی از مهمترین اقدامات اجرایی، نوبتبندی آبدهی با اندازهگیری دبی کانالها و بررسی نرمافزاری، و سپس اجرای میدانی برای دستیابی به بهترین مدل بود.
خرّمی به وقایع سال ۹۷ اشاره کرد؛ در دورهای که به دلیل سیلاب در کشور، چندین مرحله رهاسازی آب از سد سفیدرود انجام شد، پس از آن بلافاصله با کمآبی مواجه شدند و توانستند با اتکا به مطالعات کارگروه، خشکسالی را پشت سر بگذارند.
پس از آن، کمبود آب نسبتاً مرتفع بود تا حدود چهار سال قبل که هر سال با چالشهای سختتری روبرو شدند. سال گذشته با آورد هفتصد میلیون مترمکعبی آغاز شد، در حالی که نیاز، هزار و چهارصد میلیون مترمکعب بود و امسال نیز علیرغم کمآبی مستمر، بارشهای کمکی اواخر تیر و اوایل مرداد نیز وجود نداشت و تا روز آخر کشاورزی مجبور به تقسیم آب بودند.
با توجه به سپری شدن پاییزی خشک و خشک بودن سرمنشأ اصلی سد یعنی قزلاوزن، سال آینده نیز سالی سخت خواهد بود. در این شرایط، مجموعه آب منطقهای گیلان علاوه بر توزیع عادلانه آب، مجبور به «توزیع عادلانه کمآبی» شده است؛ این بهینهسازی توزیع با تغییر شیوه توزیع در شبکه فومنات آغاز شد تا تمام شبکهها به یک میزان از آب سهم ببرند و این روند در شرق نیز ادامه خواهد یافت.
نگاهی به آینده و پروژههای تأمین آب
نتیجهگیری نهایی حاکی از آن است که ایجاد سد برای کنترل باران در گیلان ضرورتی اجتنابناپذیر است، هرچند اثربخشی آن به اندازه سد سفیدرود نخواهد بود. نکته حیاتی این است که بارشها باید در استانهای بالادست مانند کردستان، زنجان و قزوین رخ دهد تا سد سفیدرود آبگیری مناسب داشته و آب منطقهای گیلان بتواند عملکرد مطلوبی ارائه کند، زیرا بارندگیها و سیلابهای گیلان عموماً در پاییز و زمستان رخ میدهند، فصولی که نیاز آبی کشاورزان کمتر است.
وحید خرّمی با احترام به جامعه رسانهای، اذعان داشت که تلاش شده است با اعلام زودهنگام بحران و بررسی مستمر آمار و اطلاعات با مسئولین استان، عملکردی مناسب با همراهی کشاورزان عزیز ارائه شود.
اقدامات شاخص تأمین آب شرب و کشاورزی در سالیان اخیر به تفکیک مناطق مختلف استان گیلان شامل: ساماندهی حدود چهار کیلومتر از رودخانه مرزی آستاراچای با ارزش کنونی حدود ۶۵۰ میلیارد تومان؛ آغاز عملیات اجرایی انتقال آب شرب از منطقه چلوند به شهر آستارا با ارزش مناقصه حدود هفتصد و پنجاه میلیارد تومان؛ اتمام آبرسانی به شهر تالش در دو فاز اضطراری و تکمیلی از چاه فلمن با ارزش کار انجام شده حدود ۷۰۰ میلیارد تومان که تنش آب شرب این شهرستان را برطرف کرده است.
اتمام بهرهبرداری از سد لاستیکی ماسال با ارزش ۲۰۰ میلیارد تومان و در دست احداث بودن سدهای لاستیکی آستارا، تالش و صومعهسرا با پیشرفت فیزیکی بالا که در صورت تأمین اعتبار ظرف یک سال آینده قابل بهرهبرداری خواهند بود.
به بهرهبرداری رسیدن سد لاستیکی فخرآباد لشتنشاء در شهرستان رشت با ارزش ۲۵۰ میلیارد تومان؛ به بهرهبرداری رسیدن مخزن زمینی ۱۰ هزار مترمکعبی آستانه اشرفیه با ارزش روز ۳۵۰ میلیارد تومان و پیشرفت مناسب سد لاستیکی انبار سر.
به بهرهبرداری رسیدن پروژه بزرگ رینگ دور شهر لاهیجان با حدود ۲۰ کیلومتر لولهگذاری با ارزش هزار میلیارد تومان؛ ملی شدن ردیف اجرایی سد دیلمان در سیاهکل و آغاز عملیات اجرایی آن، و پیشرفت بالای هفتاد درصد در ساخت مخازن زمینی و هوایی آب شرب سیاهکل.
به بهرهبرداری رسیدن سد لاستیکی پهلوان بستو گالش کلام در لنگرود با ارزش ۶۰۰ میلیارد تومان و آغاز قریبالوقوع عملیات اجرایی سد لاستیکی رادارکومه؛ بهرهبرداری از فاز اضطراری تصفیهخانه طول لات رودسر با ارزش ۶۰۰ میلیارد تومان که تنش آبی ناشی از کدورت چشمه سفیدآب را برطرف کرده و آمادهبهرهبرداری بودن مخزن پنج هزار مترمکعبی رحیمآباد؛ و اخذ مجوز ردیف ملی پروژه سد دیورش رودبار و احداث آن که فاز اول آن تا شهر توتکابن تا پایان سال آینده به بهرهبرداری خواهد رسید.
ادامه