شنبه, 10 آبان 1404
به گزارش شبکه خبری آب ایران به نقل از روابط عمومی شرکت آب منطقه‌ای البرز، در میانه‌ی بحران‌هایی که گریبان منابع آب ایران را گرفته، از خشکسالی‌های پی‌درپی گرفته تا افت سطح آب‌های زیرزمینی، بحرانی پنهان و کمتر شنیده‌شده در حال قد کشیدن است؛ بحرانی که نه از سدها آغاز می‌شود، نه از کشاورزی بی‌برنامه، بلکه از دنیای بی‌وزن و پرسرعت صفر و یک‌ها. این‌روزها که بیشترمان زندگی را در بایگانی‌های ابری، تماس‌های آنلاین، و ردپاهای دیجیتال ثبت می‌کنیم، کمتر کسی می‌پرسد پشت این راحتی و بی‌مرزی، چه میزان منابع واقعی و ملموس در حال مصرف است؟ «دیتاسنتر»ها ـ آن قلب‌های تپنده‌ی دنیای دیجیتال ـ تشنه‌اند. و عطش‌شان نه‌تنها برای برق، که برای آب است.
در نگاه نخست، شاید ارتباط میان فضای ابری و منابع آبی کمی دور از ذهن به نظر برسد. اما واقعیت این است که دیتاسنترها، برای خنک نگه‌داشتن هزاران سروری که بی‌وقفه داده‌ها را پردازش می‌کنند، به حجم بالایی از آب نیاز دارند. و این مصرف، آن‌طور که در گزارش مؤسسه «Uptime Institute» در سال ۲۰۲۴ آمده، به‌طور متوسط حدود ۵ تا ۶ لیتر آب به ازای هر کیلووات‌ساعت مصرف برق است. یعنی تنها یک دیتاسنتر متوسط می‌تواند در یک روز، تا ۱.۵ میلیون لیتر آب مصرف کند. این، معادل مصرف یک‌روزه‌ی آب برای بیش از ۱۰ هزار نفر است.
در جهانی که هر سال حجم داده‌های تولیدشده‌اش دو برابر می‌شود و فناوری‌هایی مثل هوش مصنوعی، بلاک‌چین، و متاورس به تقاضای پردازش داده سرعت می‌دهند، این مسئله به یک تضاد بنیادی بدل شده است: چگونه می‌توان در عین توسعه‌ی فناوری، منابع آبی را نیز حفظ کرد؟
شرکت‌هایی چون گوگل، مایکروسافت و متا به‌خوبی از این تناقض آگاه شده‌اند. گزارش پایداری ۲۰۲۳ گوگل نشان می‌دهد که تنها در آن سال، ۵.۶ میلیارد گالن آب در دیتاسنترهایش مصرف شده که معادل بیش از ۲۱ میلیارد لیتر است. در پاسخ، این شرکت‌ها دست به ابتکارهایی زده‌اند:
* ساخت دیتاسنتر در مناطق سردسیر مثل فنلاند، آلاسکا یا دریاچه‌های یخی کانادا
* استفاده از سیستم‌های خنک‌کننده‌ی غیرآبی و مبتنی بر هوا
* بازچرخانی فاضلاب شهری برای خنک‌سازی تجهیزات
* و بهره‌گیری از الگوریتم‌های هوش مصنوعی برای بهینه‌سازی مصرف انرژی و آب.
در مقابل، ایران در ابتدای راه است. روند دیجیتالی شدن زیرساخت‌ها، توسعه‌ی کلان‌شهرهای هوشمند، و راه‌اندازی دیتاسنترهای ملی، بدون ملاحظات زیست‌محیطی پیش می‌رود. هنوز نه در برنامه‌های توسعه‌ی فناوری کشور، نه در سیاست‌های مدیریت منابع آب، نشانی از این بحران ترکیبی دیده نمی‌شود. حتی در برخی موارد، دیتاسنترها در مناطقی ساخته شده‌اند که خود با تنش شدید آبی مواجه‌اند.
اگر امروز سیاست‌گذاران ما به این پیوند پنهان میان آب و فناوری توجه نکنند، ممکن است در آینده‌ای نه‌چندان دور، توسعه‌ی دیجیتال خود به ابزاری برای تخریب زیست‌بوم بدل شود. بحران آب دیگر فقط مسئله‌ی کشاورزان یا روستاها نیست؛ دنیای شهرنشینی دیجیتال هم تشنه است.
نویسنده: نسترن کیوان‌پور
ادامه