چهارشنبه, 3 اردیبهشت 1404
نگاهی به شعار ۲۰۲۵ روز جهانی آب؛
به گزارش خبرنگار شبکه خبری آب ایران، روز جهانی آب هر سال در ۲۲ مارس (دوم فروردین) به‌عنوان فرصتی برای جلب توجه جهانی به اهمیت آب و مدیریت پایدار منابع آبی گرامی داشته می‌شود.
این روز که از سال ۱۹۹۳ توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد به رسمیت شناخته شد، ریشه در نیاز فزاینده بشریت به آگاهی و اقدام در برابر بحران‌های مرتبط با آب دارد. فلسفه اصلی این روز، تأکید بر نقش حیاتی آب به‌عنوان عنصر اصلی حیات و لزوم حفاظت از آن در برابر تهدیداتی چون آلودگی، تغییرات اقلیمی و استفاده ناپایدار است.
آب نه‌تنها برای تأمین نیازهای اولیه انسان مانند آشامیدن، کشاورزی و بهداشت ضروری است، بلکه در اقتصاد، صنعت، انرژی و حفظ تعادل اکوسیستم‌ها نقشی بی‌بدیل دارد.
ایده روز جهانی آب از کنفرانس سازمان ملل درباره محیط زیست و توسعه (UNCED) در سال ۱۹۹۲ در ریودوژانیرو برزیل سرچشمه گرفت، جایی که رهبران جهان برای اولین بار به‌طور جدی به مسائل زیست‌محیطی و منابع طبیعی پرداختند.
هدف این روز، ایجاد آگاهی عمومی، تشویق به همکاری بین‌المللی و ترویج سیاست‌هایی برای تضمین دسترسی عادلانه به آب پاک برای نسل‌های کنونی و آینده است. هر سال، سازمان ملل شعاری خاص را برای این روز انتخاب می‌کند تا تمرکز جهانی را بر یکی از جنبه‌های کلیدی مدیریت آب معطوف کند.
در سال ۲۰۲۵، این شعار «حفاظت از یخچال‌های طبیعی» تعیین شده است که نشان‌دهنده اهمیت این مخازن عظیم آب شیرین در برابر تهدید فزاینده گرمایش جهانی است.
شعار ۲۰۲۵: حفاظت از یخچال‌های طبیعی
شعار «حفاظت از یخچال‌های طبیعی» در روز جهانی آب ۲۰۲۵، هشداری جدی به جهانیان درباره یکی از مهم‌ترین منابع آب شیرین است که به‌سرعت در حال نابودی است. یخچال‌های طبیعی، توده‌های عظیمی از یخ فشرده هستند که در مناطق کوهستانی و قطبی شکل می‌گیرند و به‌عنوان ذخیره‌گاه‌های طبیعی آب عمل می‌کنند. این یخچال‌ها در طول قرن‌ها از انباشت برف و یخ به وجود آمده‌اند و با ذوب تدریجی خود، رودخانه‌ها، دریاچه‌ها و سفره‌های آب زیرزمینی را تغذیه می‌کنند. انتخاب این شعار، بازتاب نگرانی فزاینده جامعه جهانی نسبت به تأثیرات تغییرات اقلیمی بر این منابع حیاتی است.
گرمایش زمین، که عمدتاً نتیجه فعالیت‌های انسانی مانند انتشار گازهای گلخانه‌ای است، باعث شده که یخچال‌های طبیعی با سرعت بی‌سابقه‌ای ذوب شوند. گزارش‌های سازمان ملل و نهادهای علمی نشان می‌دهد که از اواخر قرن بیستم، بسیاری از یخچال‌ها در سراسر جهان تا ۳۰ درصد از حجم خود را از دست داده‌اند و پیش‌بینی می‌شود که تا پایان قرن حاضر، بخش قابل‌توجهی از این یخچال‌ها به‌طور کامل ناپدید شوند. این روند نه‌تنها به کاهش منابع آب شیرین منجر می‌شود، بلکه اکوسیستم‌های وابسته به این منابع و جوامع انسانی را نیز در معرض خطر قرار می‌دهد.
ضرورت حفاظت از یخچال‌های طبیعی
حفاظت از یخچال‌های طبیعی از چند منظر حیاتی است. نخست، این یخچال‌ها به‌عنوان «برج‌های آب» طبیعت شناخته می‌شوند. در بسیاری از مناطق جهان، به‌ویژه در آسیا، اروپا و قاره آمریکا، رودخانه‌های بزرگ مانند گنگ، سند، آمازون و دانوب از ذوب یخچال‌ها تغذیه می‌شوند. این رودخانه‌ها منبع اصلی آب آشامیدنی، آبیاری کشاورزی و تولید برق برای میلیون‌ها نفر هستند.
برای مثال، در هیمالیا که به «سقف جهان» معروف است، یخچال‌ها بیش از ۱.۵ میلیارد نفر را در جنوب آسیا تأمین آب می‌کنند. ذوب سریع این یخچال‌ها در کوتاه‌مدت ممکن است سیل‌های ویرانگر ایجاد کند، اما در بلندمدت، کاهش جریان آب رودخانه‌ها به خشکسالی و بحران غذایی منجر خواهد شد.
دومین دلیل اهمیت حفاظت از یخچال‌ها، نقش آن‌ها در تنظیم آب‌وهوای جهانی است. یخچال‌ها با بازتاب نور خورشید (به دلیل رنگ سفیدشان) به خنک نگه داشتن زمین کمک می‌کنند. کاهش مساحت یخچال‌ها این اثر خنک‌کننده را تضعیف می‌کند و به گرمایش بیشتر زمین دامن می‌زند، پدیده‌ای که به «بازخورد مثبت» معروف است. این چرخه معیوب می‌تواند تعادل اقلیمی را به‌طور کامل بر هم بزند.
سومین جنبه، تأثیر یخچال‌ها بر تنوع زیستی است. اکوسیستم‌های کوهستانی و قطبی که به یخچال‌ها وابسته‌اند، محل زندگی گونه‌های منحصربه‌فردی هستند که با ذوب یخچال‌ها در معرض انقراض قرار می‌گیرند. از منظر اقتصادی نیز، یخچال‌ها اهمیت دارند؛ بسیاری از مناطق گردشگری کوهستانی مانند آلپ یا هیمالیا به‌واسطه زیبایی طبیعی یخچال‌ها، درآمد قابل‌توجهی از صنعت توریسم کسب می‌کنند. نابودی یخچال‌ها این منبع درآمد را نیز از بین خواهد برد.
یخچال‌های طبیعی در ایران: تعداد، موقعیت و وضعیت کنونی
ایران، کشوری با اقلیم عمدتاً خشک و نیمه‌خشک، در نگاه اول ممکن است به‌عنوان منطقه‌ای فاقد یخچال‌های طبیعی به نظر آید، اما واقعیت این است که این سرزمین به دلیل وجود رشته‌کوه‌های مرتفع مانند البرز و زاگرس،
میزبان تعدادی یخچال طبیعی است. اگرچه تعداد این یخچال‌ها در مقایسه با مناطق پربارش‌تر جهان محدود است، اما وجود آن‌ها از نظر زیست‌محیطی و اقتصادی برای ایران اهمیت دارد.
تعداد و موقعیت یخچال‌های طبیعی در ایران
بر اساس مطالعات ژئومورفولوژی و اقلیم‌شناسی، ایران در حال حاضر حدود ۲۰ تا ۳۰ یخچال طبیعی کوچک و متوسط دارد که عمدتاً در ارتفاعات بالای ۳۸۰۰ متر واقع شده‌اند. این یخچال‌ها در سه منطقه اصلی متمرکزند:
۱. رشته‌کوه البرز: بزرگ‌ترین و شناخته‌شده‌ترین یخچال‌های ایران در این منطقه قرار دارند. قله علم‌کوه (۴۸۵۰ متر) در استان مازندران میزبان یخچال‌هایی مانند یخچال «سرچال» و «هفت‌خوان» است که از معروف‌ترین آن‌ها هستند. یخچال سرچال با طول تقریبی ۷ کیلومتر، بزرگ‌ترین یخچال طبیعی ایران محسوب می‌شود. همچنین در دامنه‌های شمالی قله دماوند (۵۶۱۰ متر) در استان‌های مازندران و تهران، دو یخچال کوچک‌تر به نام‌های «یخار» و «سیوله» وجود دارند.
۲. رشته‌کوه زاگرس: در زاگرس مرکزی، به‌ویژه در قله‌های زردکوه (۴۲۲۱ متر) و اشتران‌کوه (۴۰۵۰ متر) در استان‌های چهارمحال و بختیاری و لرستان، چندین یخچال کوچک شناسایی شده‌اند. بزرگ‌ترین یخچال زاگرس در زردکوه قرار دارد که عرض آن حدود ۵۰۰ متر و ارتفاعش نزدیک به ۱۵۰ متر است.
۳. کوه‌های شمال شرق: در کوهستان‌های سبلان (۴۸۱۱ متر) در استان اردبیل، یخچال‌های کوچکی در دامنه شمالی این قله وجود دارند که به دلیل ارتفاع بالا و بارش برف در زمستان شکل گرفته‌اند.
وضعیت کنونی یخچال‌های طبیعی ایران
یخچال‌های طبیعی ایران در حال حاضر با تهدیدات جدی مواجه‌اند. تغییرات اقلیمی و افزایش دمای میانگین زمین طی دهه‌های اخیر، تأثیرات مخربی بر این یخچال‌ها گذاشته است. به گفته کارشناسان، یخچال‌های ایران از بازمانده‌های عصر یخبندان هستند و به دلیل شرایط اقلیمی خشک کشور، دیگر به‌صورت فعال (با انباشت برف جدید) رشد نمی‌کنند. در عوض، این یخچال‌ها در حال پس‌روی و کاهش حجم هستند.
مطالعات نشان می‌دهد که یخچال سرچال در علم‌کوه طی ۴۰ سال گذشته بخش قابل‌توجهی از مساحت خود را از دست داده است. گرمایش زمین، کاهش بارش برف و افزایش ذوب یخ‌ها در تابستان‌ها، اصلی‌ترین عوامل این روند هستند. در زاگرس نیز، یخچال‌های زردکوه به دلیل کاهش رطوبت و افزایش دما در معرض نابودی قرار دارند. یخچال‌های دماوند و سبلان نیز وضعیتی مشابه دارند و برخی جغرافی‌دانان معتقدند که در صورت تداوم روند کنونی، بسیاری از این یخچال‌ها تا پایان قرن حاضر به‌طور کامل ناپدید خواهند شد.
از سوی دیگر، فعالیت‌های انسانی مانند کوهنوردی بی‌ضابطه، گردشگری ناپایدار و تخریب محیط زیست اطراف یخچال‌ها، فشار مضاعفی بر این منابع وارد کرده است. فقدان برنامه‌های حفاظتی منسجم و کمبود داده‌های به‌روز درباره وضعیت یخچال‌ها، مدیریت این بحران را دشوارتر کرده است.
راهکارها و پیشنهادات برای حفاظت از یخچال‌های ایران
برای حفاظت از یخچال‌های طبیعی ایران، اقدامات زیر ضروری به نظر می‌رسد:
۱. کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای: ایران به‌عنوان یکی از کشورهای امضاکننده توافق پاریس، باید تلاش بیشتری برای کاهش انتشار کربن و حرکت به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر انجام دهد تا روند گرمایش زمین کند شود.
۲. ایجاد پایگاه داده تخصصی: تشکیل یک بانک اطلاعاتی جامع درباره تعداد، موقعیت و وضعیت یخچال‌ها می‌تواند به برنامه‌ریزی حفاظتی کمک کند.
۳. آموزش و فرهنگ‌سازی: برگزاری نمایشگاه‌های عکس، تورهای تخصصی و کارگاه‌های آموزشی برای افزایش آگاهی عمومی و جلب توجه سیاست‌گذاران به اهمیت یخچال‌ها ضروری است.
۴. مدیریت گردشگری: تدوین دستورالعمل‌های بازدید از یخچال‌ها و محدود کردن دسترسی بی‌رویه می‌تواند از تخریب بیشتر جلوگیری کند.
۵. همکاری بین‌المللی: استفاده از تجربیات کشورهایی مانند سوئیس و نپال که در حفاظت از یخچال‌ها موفق بوده‌اند، می‌تواند راهگشا باشد.
روز جهانی آب فرصتی است برای بازاندیشی در اهمیت آب و منابعی که آن را تأمین می‌کنند. شعار «حفاظت از یخچال‌های طبیعی» در سال ۲۰۲۵، ما را به تأمل در نقش این مخازن عظیم در حیات بشری و ضرورت حفظ آن‌ها وا می‌دارد. در ایران، یخچال‌های طبیعی اگرچه اندک و در معرض خطرند، اما همچنان بخشی از هویت طبیعی و زیست‌محیطی این سرزمین‌اند. حفاظت از آن‌ها نه‌تنها وظیفه‌ای زیست‌محیطی، بلکه ضرورتی اقتصادی و اجتماعی است. زمان آن رسیده که با اقداماتی قاطع، از نابودی این «برج‌های آب» جلوگیری کنیم تا نسل‌های آینده نیز از مواهب آن بهره‌مند شوند.
ادامه