یادداشت؛

کشور ایران با حدود ۲۴۰ میلی متر بارش متوسط سالانه، در موقعیتی از کره زمین و شرایط اقلیمی قرار دارد که‌ تقریبا سه چهارم بارندگی، از پهنه جغرافیایی کشور تبخیر می شود. از این میزان بارش، قریب به یک چهارم آن به عنوان منابع آب سطحی و زیرزمینی قابل استحصال و بهره برداری می باشد و آب تجدیدپذیر سالانه محسوب می شود. برآورد حجم آب تجدیدپذیر سطحی و زیرزمینی کشور به طور میانگین در حدود ۱۰۰ میلیارد مترمکعب در سال است. در اغلب مناطق کشور، بیشتر بارشها در زمان‌هایی اتفاق می افتد که نیاز آبی محصولات کشاورزی، در پایین ترین سطح می باشد و اکثر این بارشها در کوهستانها بوده و بیشتر کشت محصولات کشاورزی در داخل دشتها است. با توجه به توزیع ناهمگون زمانی و مکانی بارندگی ها و تامین نیاز آبی محصولات کشاورزی، انجام عملیات آبیاری برای کشتهای آبی در کشور، گریزناپذیر بوده و سهم آب زیرزمینی نیز در تامین آب آبیاری، حائز اهمیت می باشد‌.

براساس برآوردها، حدود ۹۰ درصد آب استحصالی از منابع آب سطحی و زیرزمینی ایران در بخش کشاورزی مصرف می گردد. شرایط اقلیمی اکثر مناطق کشور ایجاب می کند تا به منظور استمرار فعالیت کشاورزی با بهره وری مناسب، محصولات کشت شده، به موقع تامین آب گردیده و آبیاری شود. سطح اراضی آبی کشور تقریبا به میزان اراضی دیم است ولی به دلیل عملکرد کمتر کشتهای دیم در شرایط اقلیمی ایران، حدود ۹۰ درصد تولیدات کشاورزی از اراضی آبی که تحت آبیاری هست، به دست می آید. به منظور کاهش مصرف واقعی آب آبیاری در اراضی آبی با حفظ میزان تولیدات کشاورزی حاصل از این اراضی، تعریف و پیاده سازی الگوی کشت مناسب و کم آب بر برای هر یک از مناطق و اقلیم های مختلف ایران ضروری است. با کاهش درصدی از مصارف آب کشاورزی (البته با حفظ میزان تولید محصولات)، آب صرفه جویی شده در هر محدوده هیدرولوژیکی را می توان برای مصارف محیط زیست، صنعت، خدمات و شرب مورد نیاز همان محدوده استفاده کرد و سهم سایر بخش‌های اقتصادی و مصارف ضروری را افزایش داد و به پایداری محیط زیست نیز کمک نمود.

 روش های مدرن آبیاری (تحت فشار و کم فشار) و ابزار و فناوریهایی که در این روش‌ها استفاده می شود، در مقیاس یک مزرعه یا یک ناحیه آبیاری می تواند راندمان آبیاری در همان مقیاس را بهبود و ارتقا دهد ولی لزوما منجر به کاهش مصرف واقعی آب نخواهد شد، مگر اینکه بتوان تبخیر و تعرق واقعی محصولات کشاورزی را به شیوه های دیگری کاهش داد. در حقیقت اگر ملاک ارزیابی، محدوده آبخوان و حوضه آبریز باشد، افزایش راندمان آبیاری محصولات کشاورزی در مقیاس مزرعه و ناحیه آبیاری، باعث بهبود و افزایش منابع آب زیرزمینی و سطحی و حفاظت و پایداری آنها در محدوده های هیدرولوژیکی فوق نمی شود. به نظر می رسد استفاده از روش‌ها و ابزار مدرن آبیاری الزاما باعث افزایش ذخایر منابع آب زیرزمینی نخواهد شد چون که بخشی از تلفات آب آبیاری در روش‌های سنتی آبیاری، مجددا به منابع آب زیرزمینی و سطحی در آبخوان و حوضه آبریز می پیوندد و با توسعه روش‌های مدرن آبیاری، عملا این بخش از آب به منابع آب زیرزمینی و سطحی برنمی گردد.

روش‌های مدرن آبیاری اگر درست طراحی، اجرا و بهره برداری گردد، می تواند در مقیاس مزرعه موجب کاهش تلفات آب آبیاری شود و آب ناخالص آبیاری را کاهش دهد و ابزاری برای مدیریت بهتر کشاورزان در داخل مزرعه باشد. ولی اگر مقیاس ارزیابی از سطح مزرعه به یک دشت یا یک آبخوان یا یک حوضه آبریز تغییر داده شود (که در مدیریت کلان منابع آب بایستی آبخوان و حوضه آبریز ملاک ارزیابی باشد)، روش‌های مدرن آبیاری امکان کاهش مصرف آب در مقیاس آبخوان و حوضه آبریز را ندارد. در واقع، آنچه تلفات آب آبیاری در یک مزرعه بوده، می تواند برای مزرعه ای دیگر در همان دشت، آبخوان و حوضه آبریز، منبع آب محسوب شود و با کاهش تلفات آبیاری در مزرعه اول، منبع آبی مزرعه ای دیگر از بین رفته یا دچار نقصان می شود. روش‌ها و ابزار مدرن آبیاری در داخل یک مزرعه، نیاز خالص آبی محصولات کشاورزی را بایستی تامین کند و از این جهت نیز موجب صرفه جویی واقعی و کاهش مصرف واقعی آب در داخل مزرعه نمی شود و فقط ابزاری سودمند برای مدیریت مزرعه و انتقال و توزیع آب هستند که البته از این منظر، روش‌ها و ابزار مدرن آبیاری بسیار مفید و ارزشمند می باشد.

در مجموع می توان گفت، مفهوم راندمان مصرف آب کشاورزی یا راندمان آبیاری با تغییر مقیاس ارزیابی‌ها از سطح مزرعه به سطح آبخوان و حوضه آبریز تغییر اساسی می کند و با افزایش راندمان آبیاری در سطح مزارع، راندمان مصرف آب در سطح حوضه آبریز و آبخوان تغییر نمی کند و تاثیری بر حفظ و ذخیره بیشتر آب زیرزمینی در آبخوان ندارد. در صورتی که کاهش برداشت لازم از منابع آب زیرزمینی هم انجام نشود، چه بسا اثر سوء نیز بر آبخوان داشته باشد و نباید از این ابزار و روش‌ها، انتظار کاهش مصرف واقعی آب در مقیاس آبخوان و حوضه آبریز را داشت.