یادداشت؛

ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻲ پدیده ای ﺍﺟﺘﻨﺎﺏ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺍﺳﺖ ﻭﻟـﻲ ﺩﺭ ﺻـﻮﺭﺕ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ ﺭﻳـﺰﻱ ﻣﻨﺎﺳـﺐ ﻣـﻲ ﺗـﻮﺍﻥ ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ ﺭﻳﺴـﻚ ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻲ ﺭﺍ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﺤﺮﺍﻥ ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻲ ﻛﺮﺩ و از این طریق دستاوردها و فرصت های مهمی را حاصل کرد.

ﺯﻧﺪﮔﻲ ﺑﺸﺮ ﺩﺭ ﻃﻮﻝ ﺗﺎﺭﻳﺦ ﻭ ﺩﺭ ﺳﺮﺍﺳﺮ ﺟﻬﺎﻥ ﻫﻤﻮﺍﺭﻩ ﺩﺭ ﻣﻌﺮﺽ ﺍﻧﻮﺍﻉ ﻣﺨﺎﻃﺮﺍﺕ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺷﺘﻪ است. هرچند فراوانی ﺍﻳﻦ ﺣﻮﺍﺩﺙ در نقاط مختلف کره زمین متفاوت است اما اغلب این ﺑﻼﻳﺎﻱ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺍﺯ  ﮔﺴﺘﺮﺩﮔﻲ ﻧﺴﺒﺘﺎً زیادی ﺑﺮﺧﻮﺭﺩﺍﺭ ﻫﺴﺘﻨﺪ. به طور مثال ﻃﻮﻓﺎﻥ­ﻫﺎﻱ ﺳﻬﻤﮕﻴﻦ، ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻲ ﻭ ﺳﻴﻞ از جمله ﺣﻮﺍﺩﺙ ﻧﺎﺷﻲ ﺍﺯ ﻓﺮﺁﻳﻨﺪﻫﺎﻱ ﺁﺏ ﻭ ﻫﻮﺍﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﺪﺕ ﻭ ﻓﺮﺍﻭﺍﻧﻲ ﺍﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪﻩ ﻫﺎ ﺗﺎ ﺣﺪﻭﺩ ﺯﻳﺎﺩﻱ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺟﻐﺮﺍﻓﻴﺎﺋﻲ ﻣﺤـﻞ ﺑﺴـﺘﮕﻲ ﺩﺍﺭﻧـﺪ و برد تأثیر آنها محدوده قابل توجهی را تحت پوشش قرار می­دهد

ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻲ ﭼﻬﺮﻩ­ﺍﻱ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﭘﺬﻳﺮ ﺍﺯ ﺍﻗﻠﻴﻢ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ در اغلب ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺩﻧﻴـﺎ ﺭﺥ ﺩﺍﺩﻩ و تبعات ناشی از آن می­تواند خسارات،

ﺯﻳﺎن­ها ﻭ ﻫﺰﻳﻨﻪ­ﻫﺎﻱ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻱ، ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻭ ﺯﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ به همراه داشته باشد­. هرچند ﺗﺎﻛﻨﻮﻥ ﺗﻌﺎﺭﻳﻒ ﻣﺘﻔﺎﻭﺗﻲ (ﺗﻌﺎﺭﻳﻒ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻭ ﺗﻌﺎﺭﻳﻒ ﻋﻤﻠـﻲ) ﺑـﺮﺍﻱ ﺍﻳـﻦ ﭘﺪﻳـﺪﻩ ﺍﺭﺍﺋـﻪ ﺷـﺪﻩ ﻭﻟـﻲ ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﺁﻧﻜـﻪ ﻣﺸﺨﺼﺎﺕ ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻲ ﺍﺯ ﻳﻚ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺩﻳﮕﺮ ﻛﺎﻣﻼً ﺗﻔﺎﻭﺕ ﻣﻲ­ﻛﻨﺪ، ﺑﻨـﺎﺑﺮﺍﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳـﻒ ﺟـﺎﻣﻌﻲ ﺑـﺮﺍﻱ ﺁﻥ ﺩﺭ ﺳـﻄﺢ ﺟﻬﺎﻥ ﻭﺟﻮﺩ ﻧﺪﺍﺭﺩ.

 به عبارت دیگر، ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻲ ﻳﻚ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﻧﺴﺒﻲ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺩﺭ ﺩﻳﺪﮔﺎﻩ ﻛﻠﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﺁﻥ ﻛﻤﺒﻮﺩ ﺑﺎﺭﺵ ﺩﺭ ﻃﻲ ﻳﻚ ﺩﻭﺭﻩ ﻣﻤﺘﺪ ﺯﻣﺎﻧﻲ ﺩﺭ ﻣﻘﻴﺎﺱ ﻳﻚ ﻓﺼﻞ ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺍﻳﻦ ﻛﻤﺒﻮﺩ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ کمبود ﺁﺏ ﻣﻲ­ﺷﻮﺩ. از این رو ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻲ ﺭﺍ ﻧﺒﺎﻳﺴﺖ ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﭘﺪﻳﺪﻩ­ﺍﻱ ﻛﺎﻣﻼً ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻳﺎ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ، ﺑﻠﻜﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮﺍﺕ ﺁﻥ ﻣﺎﺣﺼـﻞ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ ﻳﻚ ﺭﺧﺪﺍﺩ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻭ ﻧﻴﺎﺯ ﺁﺑﻲ ﺍﺳﺖ.

ﺍﺛﺮﺍﺕ ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻲ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺩﻭ ﮔﺮﻭﻩ ﺍﺛﺮﺍﺕ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ (ﻫﻮﺍﺷﻨﺎﺳﻲ، ﻛﺸﺎﻭﺭﺯﻱ ﻭ ﻫﻴﺪﺭﻭﻟﻮژﻳﻜﻲ) ﻭ ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ (ﺍﻗﺘﺼـﺎﺩﻱ، ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻭ ﺯﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ) ﻣﻲ­ﺗﻮﺍﻥ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮﺩ. ﺍﻳﻦ ﺍﺛﺮﺍﺕ ﺑﻪ ﺩﻭ ﺷﻜﻞ ﻛﻮﺗﺎﻩ ﻣﺪﺕ ﻭ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪﺕ ﻧﻤﺎﻳﺎﻥ ﻣﻲ­ﺷﻮﻧﺪ و به تبع آن، انسان­ها معمولاً از تأثیرات خشکسالی لطمه می­بینند. به همین دلیل مدیریت ریسک این پدیده خشن و زیان‌بخش در کانون توجه اکثر کشورها قرار گرفته است.

در این ارتباط، نگاه سیستماتیک به پدیده خشکسالی این حقیقت را روشن می­سازد که علاوه بر چهره خشن و منفی این پدیده طبیعی، میتوان نکات مثبتی را هم از آن استنتاج کرد. با توجه به این هدف، فرصت­های حاصل از خشکسالی در سه گروه اصلی اقدامات سازه­ای و علاج بخشی، مهندسی کشاورزی و  فرصت های اجتماعی و فرهنگی، تقسیم بندی می شوند.

استمرار خشکسالی در یک منطقه نتایجی از قبیل افت سطح آب در تالاب ها و مخازن سدها، کاهش فشار آب در سیستم­  های توزیع، جیره بندی و قطع آب و ... را در پی خواهد داشت. با توجه به این تبعات، اقدامات سازه­ای و علاج بخشی سیستم های آبی با هدف استفاده از فرصت پیش آمده می تواند تاثیر زیادی در مدیریت خشکسالی داشته باشد.

انجام عملیات بازرسی تکمیلی در محدوده مخزن، تکیه گاه­ها و بدنه سد، شناسائی فروچاله­ها و محل های فرار آب و انجام عملیات تزریق تکمیلی بدنه و تکیه گاه­های سدها و بویژه انسداد فروچاله ها و محل های نشت آب در ترازهای پایینی مخازن سدها از جمله اقدامات سازه ای اولویت دار است.

از سوی دیگر ایجاد فرصت برای انجام عملیات ساماندهی رودخانه­ها و تعیین حد حریم و بستر رودخانه، بهسازی شبکه­ های آبرسانی شهری و تعویض قطعات های فرسوده یا معیوب و توجه بیشتر مسئولین به احداث سدهای زیرزمینی و احیاء آب­های زیرزمینی نیز  در حوزه عملیات سازه ای و علاج بخشی ارزیابی می شود.

اقدامات مهندسی کشاورزی، دیگر اقدام فرصت ساز در مواجهه با خشکسالی است. تغییر الگوی کشت به محصولاتی با نیاز آبی کم فرصت استفاده و ترویج روش­های نوین آبیاری و تکنولوژی پیشرفته روز مهم ترین اقدام در این عرصه می باشد.

محوطه ­سازی به وسیله گیاهان مقاوم به کم آبی و بومی برای ایجاد پناهگاه برای حیوانات بومی و کنترل طبیعی آفات و همچنین نوبتی کردن کشت و برنامه ریزی برای آیش قسمتی از زمین­های کشاورزی با هدف فعالیت مجدد میکروارگانیسم­ها، حفظ رطوبت و حاصلخیزی مجدد خاک نیز بخش دیگری از اقدامات مورد نیاز در حوزه کشاورزی است.

اقدامات دیگر حوزه مهندسی کشاورزی نیز شامل سنجش کیفی منابع آبی از طریق افزایش گیاهان مهاجم در این آب­ها، استفاده دارویی از گیاهان مهاجم، ترویج استفاده از پسماند کشاورزی در برخی مصارف از قبیل دامپروری و ترویج کشت به روش هیدروپونیک برای محصولات گلخانه­ای خاص است.

در حوزه اجتماعی و فرهنگی نیز، اصلاح الگوی مصرف سبب ارتقای شاخص‌های زندگی و کاهش هزینه‌‌ها می­شود و زمینه­ای برای گسترش عدالت می شود. از طرفی الزام مصرف بهینه باعث می­شود تا علاوه بر پیشرفت علمی ناشی از ارتقای فناوری در طراحی و ساخت وسایل و تجهیزات بهینه مطابق با استانداردهای جهانی، فرصت توزیع مناسب منابع و به تبع آن پیشرفت در بخش­هایی که کمتر مورد توجه بوده است، فراهم شود.

ایجاد فرصت مطالعه و کشف آثار باستانی، ترویج و ارتقاء سطح فرهنگ صرفه جویی در مصرف آب و فرصت تخصیص منابع مالی مورد نیاز برای جداسازی آب شرب از سایر مصارف شهری از جمله رویکردهای اجتماعی و فرهنگی مواجهه با خشکسالی است.

در پایان باید گفت ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻲ ﭘﺪﻳﺪﻩ­ﺍﻱ ﺍﺟﺘﻨﺎﺏ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺍﺳﺖ ﻭﻟـﻲ ﺩﺭ ﺻـﻮﺭﺕ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ ﺭﻳـﺰﻱ ﻣﻨﺎﺳـﺐ ﻣـﻲ ﺗـﻮﺍﻥ ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ ﺭﻳﺴـﻚ ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻲ ﺭﺍ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﺤﺮﺍﻥ ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻲ ﻛﺮﺩ. ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ ﺧﺸﻜﺴـﺎﻟﻲ ﺩﺭ ﻭﻫﻠـﻪ ﺍﻭﻝ ﻧﻴﺎﺯﻣﻨـﺪ ﺷﻨﺎﺳـﺎﻳﻲ ﺍﻫـﺪﺍﻑ، ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺍﻫﻤﻴﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﻫﺮ ﻳﻚ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺍﻫﺪﺍﻑ، ﺳﺎﺯﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻭ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺭﻳﺰﻱ ﺍﺳﺖ.