عدم لایروبی دلیل اصلی وقوع سیل و انجام آن عامل اصلی مدیریت سیل نیست

محمود افسوس کارشناس مهندسی رودخانه و مدیریت منابع آب گفت: مهمترین دلیلی که برای وقوع سیلاب های اخیر کشور می توان ذکر کرد، بارش های بی‌سابقه است.

وی افزود: بر اساس برآوردهای اولیه صورت گرفته، سیلاب‌های اخیر اغلب با دوره بازگشت بیش از 100 سال در هر نقطه کشور بوده است؛ مناطقی را بازدید کرده‌ام که مردم اظهار می کردند که در سن 60 - 70 ساله خود، چنین میزان بارشی و چنین سیلابی به چشم ندیده‌اند.

افسوس با بیان اینکه سیلاب‌های بهار 98 کشور دو خصوصیت داشت، یکی تداوم بارش‌ها و دیگری گستردگی بود، گفت: پهنه سیلاب و بارش در کشور در بهار 98، بی‌سابقه بود؛ پیش از این در سالهای قبل شاهد این بودیم که در یک قسمتی از حوضه آبریز، بارندگی سیلابی رخ می‌داد اما در سایر قسمت‌ها، حوضه آبریز با بارش‌های با شدت کم و یا وضعیت بدون بارش مواجه بود؛ اما در سال جدید شاهد این بودیم که در اغلب بخش‌های یک حوضه آبریز، بارش‌های سیل‌آسا به صورت همزمان رخ داد و روان‌آب‌های گسترده‌ای به وجود آورد.

* گرگان‌رود شاهد بارش‌های سیل‌آسای همزمان در تمام شاخه‌ها بود

وی ادامه داد: مثلا در حوضه گرگان‌رود گلستان، تمامی شاخه‌ها از بالادست تا پایین‌دست به صورت همزمان بارندگی مداوم داشتند؛ پس نخستین دلیل و عامل وقوع سیلاب‌ها، ماهیت بارندگی‌ها بود.

این کارشناس مهندسی رودخانه با بیان اینکه "بر اساس برآوردهای صورت گرفته در لرستان سیلاب‌هایی که تخریب‌های متعددی برجای گذاشت با دوره بازگشت بیش از 200 سال و حتی تا 1000 سال بود"، گفت: اقداماتی باید برای مهار و مدیریت سیلاب‌ها صورت بگیرد که از مهمترین آن ساخت سدهای مناسب مخزنی است.

* عدم لایروبی دلیل اصلی وقوع سیل و انجام آن عامل اصلی مدیریت سیل نیست

وی افزود: لایروبی در دهانه های رودخانه‌ نیز به تخلیه سیلاب کمک می‌کند اما این موضوع، دلیل اصلی وقوع سیلاب و یا عامل اصلی در مدیریت سیلاب نیست.

افسوس با بیان اینکه "در دهانه های رودخانه به دلیل اینکه شیب بسیار کم و روبه‌صفر است، سرعت تخلیه سیلاب پایین می آید"، گفت: لایروبی دهانه‌های رودخانه می توانست در زمان وقوع سیلاب، به سرعت تخلیه سیلاب از مسیر رودخانه کمک کند اما اگر رودخانه‌ها به اندازه کافی لایروبی شده بودند نیز این کار از وقوع سیلاب جلوگیری نمی‌کرد.

این کارشناس مهندسی رودخانه تصریح کرد: ما اکنون به داشتن یک طرح جامع سیل در کشور نیاز داریم که باید مطالعات جامع سیلاب در کشور با نگاهی کاملا تخصص محور کلید بخورد.

وی ادامه داد: در این طرح جامع مسلما تمامی عوامل و راهکارها در بستر مطالعات دقیق دیده خواهد شد و سهم هر بخش از بحث‌های آبخیزداری گرفته تا ضرورت کنترل سیلاب ها در سدها مشخص می شود.

* هم به سدها نیاز داریم و هم به اقدامات مدیریتی و غیرسازه‌ای

افسوس با بیان اینکه "از خصوصیات یک طرح جامع سیلاب، نگاه کامل به مسائل، هم در بالادست یک حوضه آبریز و هم در پایین دست آن است"، گفت: ما در مهار و مدیریت سیلاب، هم به طرح‌های سازه‌ای مثل سدها نیاز داریم و هم به اقدامات و طرح‌های غیرسازه‌ای و مدیریتی نیاز داریم.

وی افزود: هزینه طرح‌های مدیریتی و غیرسازه‌ای به مراتب از هزینه طرح‌های سازه‌ای پایین‌تر است، اما هر کدام از طرح‌ها باید نقش خود را ایفا کنند تا بتوانیم کنترل جامعی بر سیلاب داشته باشیم؛ متأسفانه شاهد هستیم هم به طرح‌های سازه‌ای به اندازه کافی توجه نشده و هم به روش های مدیریتی و غیرسازه ای کمتر توجه کرده ایم.

این کارشناس مهندسی رودخانه با انتقاد از نبود سیستم هشدار و پیش‌بینی وقوع سیلاب در رودخانه‌های کشور، اذعان داشت: تنها در منطقه قم‌رود سیستم هشدار و پیش بینی وقوع سیلاب تعبیه شده که به خوبی در حال کار و سرویس دهی است، لازم است در تمامی رودخانه‌های کشور به‌خصوص رودخانه‌های سیلابی، چنین سیستمی تعبیه شود.

* ضوابط ساخت‌وساز در مناطق سیل‌خیز دیده نشده است

وی ادامه داد: بحث ضوابط ساخت و ساز مبتنی بر طرح‌های توسعه مناطق پرخطر سیل‌خیز باید دیده شود و ضوابطی در نظر گرفته شود که یک منطقه را در برابر سیلاب های احتمالی ایمن کند؛ مثلا طبق ضوابط موجود در منطقه‌ای مثل آق‌قلا، نباید سطح ورودی منازل و مغازه‌ها با خیابان برابر باشد، بلکه باید ارتفاعی بالاتر از سطح معابر داشته باشند، تا در صورت جریان یافتن سیلاب در شهر، به راحتی وارد منازل و مغازه‌ها نشود؛ همچنین اختصاص طبقه همکف به پارکینگ از دیگر ضوابط مورد نظر است و به همین صورت، ده‌ها ماده و تبصره دیگر در قالب ضوابط ساخت و ساز در مناطق سیل‌خیز باید رعایت شود.

* هزینه مدیریت و پیشگیری کمتر از هزینه خسارات سیل است

افسوس با بیان اینکه "هزینه طرح‌های مهار سیلاب بسیار بالاست و اگر قرار است هزینه‌ای شود باید بر اساس یک طرح جامع باشد"، گفت: با وجود اینکه هزینه ایجاد زیرساخت‌های مناسب مهار و مدیریت سیلاب بالاست، اما این هزینه ها در برابر خسارات سیلاب کوچک است.

وی افزود: اگر امروز مخازن ذخیره ای بیشتری در قالب سدها داشتیم، هم می توانستیم سیلاب را بهتر مهار و مدیریت کنیم و هم به جای رهاسازی این حجم عظیم آب شیرین به سمت دریاها، آنها را برای استفاده در آینده، ذخیره می کردیم.

* سدهای خوزستان نقش اساسی در کنترل سیلاب داشتند

این کارشناس مدیریت منابع آب با بیان اینکه "سدهای ایران سدهای چندمنظوره است و علاوه بر کارکرد اصلی خود در مدیریت آب و یا تولید برق و یا هر دو، در مهار سیلاب‌های مخرب نیز نقش موثری دارند"، گفت: در سیلاب خوزستان، نقش سدهای دز، کرخه، گتوند و دیگر سدهای ساخته شده بر روی کارون بسیار نقشی موثر و اساسی در کنترل سیلاب بود.

وی ادامه داد: سدهای بیشتر قابلیت مانور بیشتر در مهار سیلاب و نگهداشت آب را برای ما فراهم می کرد، اما در بحث سدسازی، باید مطالعات پیش از اجرا را با توجه به مسائل پایین دست و بالادست، بهینه کرده و در بخش بهره‌برداری از سدها نیز هم نیازهای پایین دست دیده شود و هم برآورده شدن اهداف سد مد نظر قرار گیرد.