مدیرعامل آب منطقه‌ای خراسان رضوی:

محمد علایی در نشست خبری گرامیداشت هفته دولت با اصحاب رسانه با بیان این مطلب که دستورالعمل طرح ملی سازگاری با کم آبی در نیمه مرداد ماه به استان ها ابلاغ شده است عنوان کرد: این برنامه در سه سطح ملی، استانی و شهرستانی تعریف شده و در آن بر خلاف گذشته سعی شده از پیچیدن نسخه ای واحد برای تمام استان ها و شهرستان ها خودداری شود. برنامه اجرایی این طرح در مقیاس استانی در نیمه شهریور ماه به تصویب رسیده و پیاده سازی خواهد شد.

علایی با اعلام این خبر افزود: در رویکرد جدیدی که در این طرح لحاظ شده است، 31 استان کشور و همچنین 28 شهرستان در استان خراسان رضوی هر یک متناسب با مقتضیات خود اهداف و عملکردی متمایز در راستای سازگاری با کم آبی خواهند داشت. شرط اول پیاده سازی این الگو، در اختیار داشتن اطلاعات کافی در مقیاس شهرستانی است که در خراسان رضوی اخیرا پس از بروزرسانی گزارش مشروح سیمای آب استان، گزارش سیمای آب هر یک از شهرستان ها نیز به تفکیک در دست تهیه است.

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی با اشاره به این که خراسان رضوی استانی با اقلیم خشک است، عنوان کرد: 76 درصد مساحت استان خشک و 24 درصد نیمه خشک است. همچنین میانگین بارش 41 ساله 225 میلیمتر است که نسبت به 250 میلیمتر متوسط دراز مدت کشور، 500 میلیمتر آسیا و 750 میلیمتر دنیا می‌توان دریافت که سهم استان ما از بارش‌ها کم است.

وی ادامه داد: تعرق در سطح استان نسبت به میانگین جهانی بسیار بالا است. همچین با توجه به اینکه در کمربند خشک شمالی کره زمین واقع شده‌ایم علاوه بر کمتر بودن میزان بارش ها، با خشکی و تبخیر و تعرق بیشتری نیز مواجه هستیم.

محمد علایی با اشاره به اینکه سایه خشکسالی 17 سال بر مناطق شرق کشور حاکم است، اظهار داشت: سال جاری یکی از خشک‌ترین سال ها بوده اما بانگاهی در تاریخ می‌توان دریافت که کشور ما بدتر از خشکسالی پیش‌رو را نیز پشت سر گذاشته است. البته در خشکسالی‌ها، شهرهای بزرگ برای تامین آب به شدت دچار مشکل می‌شوند که متاسفانه در این میان قشرهای آسیب پذیر بیش از همه دچار ضرر و زیان می‌شوند.

رد پای تغییر اقلیم مشهود است

وی با اشاره به اینکه در خراسان رضوی میانگین 40 ساله بارش 251 میلیمتر در سال است، خاطرنشان کرد:  میانگین بارش 15 ساله 209 میلیمتر، میانگین بارش 10 ساله 198 میلیمتر است که می‌توان دریافت این کاهش‌ها عمدتا تاثیر گرفته شده از گرمای جهانی بوده است.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی ادامه داد: اکنون شاهد تغییر نوع بارش‌ها در استان، مشهد و شرق کشور هستیم، همچنین میزان بارش برف به صورت قابل توجهی نسبت به میانگین سالانه کاهش پیدا کرده است. اگر  میزان بارش برف کاهش پیدا کند آورد رودخانه‌ها در طول سال کاهش پیدا کرده و بارش‌ها از جنس سیلابی ایجاد ‌می‌شود که در نهایت ضرر و زیان این بارش‌ها از سود‌ آن‌ها بیشتر است لذا تاثیر این‌مهم باعث شده که 43 درصد منابع آبی استان نسبت به میانگین کاهش یافته و همچنین شاهد خالی بودن 80 درصد ظرفیت سدهای استان باشیم.

علایی در خصوص کم آبی در خراسان رضوی افزود: در خصوص کم‌ آبی، دو نوع خشکسالی مدیریتی و طبیعی را می توان در نظر داشت که در خشکسالی مدیریتی، توسعه طرح هایی که هم‌خوان با طبیعت منطقه نیست در نهایت مارا دچار چالش می‌کند. به طور مثال آبی که مورد نیاز کارخانه‌های فولاد و سایر صنایع پرآب طلب در بعضی از مناطق است، بیش از ظرفیت منابع آبی منطقه مورد نظر است.

علایی همچنین خاطرنشان ساخت: در خراسان رضوی شاهد مواردی هستیم که از ظرفیت طبیعی استان خارج است. 54 درصد جمعیت، 75 درصد صنعت و 90 درصد خدمات استان در مشهد مستقر است و این در حالیست که سهم این شهر از منابع آبی استان حدود 17 درصد است. این آمار در شهر مشهد بیان‌گر این است که عدم هم‌خوانی منابع آبی ما با توسعه، مشکلاتی را در بخش سرانه‌های آب به وجود آورده است که هیچ تناسبی با شاخص های استاندارد جهانی ندارد.

سرانه آب تجدیدپذیر در مشهد در وضعیت بحرانی است

علایی با اشاره به اینکه برابر استانداردهای جهانی، سالانه حداکثر 40 درصد اجازه داریم از منابع آبی موجود استفاده کنیم، عنوان کرد: باتوجه به مقایسه هایی که گاهی بین مصرف آب در ایران و سایر کشورها صورت می گیرد باید گفت میانگین سرانه آب در امریکا بالای 86 هزار مترمکعب برای هر فرد در سال است اما در مشهد این مقدار اکنون کمتر از 250 مترمکعب در سال برای هر نفر می باشد، این در حالیست که سرانه کمتر از 1000 مترمکعب شرایط فوق بحرانی قلمداد می‌شود. 

وی با اشاره به اینکه اگر در همین شرایط پیش‌رو منابع آبی به درستی مصرف شود، می‌توانیم شرایط را مدیریت کنیم، بیان کرد: تا سال 1420 حجم برداشت‌های منابع آبی ما باید به 75 درصد برسد که تمامی اقدامات این برنامه به صورت سالانه تدوین شده است.

30 درصد هدررفت آب ناشی از ضایعات بخش کشاورزی

وی از مصرف آب در بخش کشاورزی یاد کرد و اظهار داشت: طبق گزارش وزیر محترم جهاد کشاورزی 30 درصد محصولات کشاورزی که با تلاش کشاورزان تولید می‌شوند به دلایل مختلف از جمله ناکارآمد بودن سیستم‌های برداشت محصول، سردخانه‌ها و دلایل مختلف دیگر به ضایعات تبدیل می‌شود، خاطرنشان کرد: با یک حساب سرانگشتی این مقدار معادل با 1.2 میلیارد متر مکعب آب در استان است. از این جهت اگر این 30 درصد ضایعات کاهش یابد بخش زیادی از مشکلات آبی ما نیز حل خواهد شد.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی با اشاره به اینکه در جهان به ازای مصرف یک متر مکعب آب در کشاورزی حدود 2.5 کیلوگرم ماده خشک تولید می‌شود، عنوان کرد: در کشورهای پیشرفته این میزان تا 3.5 کیلوگرم تولید می‌شود. در ایران قبل از دولت یازدهم حدود 800 گرم ماده خشک تولید داشته، لذا اگر سقف تولید را در همین حدود نگه داریم و بهره‌وری را افزایش دهیم با یک سوم آب مصرفی همین میزان تولید را خواهیم داشت.

علایی افزود: در سه دشت بحرانی و فوق بحرانی چناران- مشهد، نیشابور و تربت جام- فریمان با هماهنگی سازمان جهاد کشاورزی برنامه ریزی کرده ایم 86 هزار هکتار جالیز و صیفی جات موجود را در فضایی گلخانه ای با مساحت یک سوم سطح اولیه و با مصرف آب یک دهم مقدار اولیه ساماندهی کنیم که از این طریق حدود 900 میلیون مترمکعب صرفه جویی در برداشت از منابع آب رخ خواهد داد.

کاشت گیاهان غیرمثمر و زینتی در پایین دست کشفرود

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی در خصوص کشف‌رود عنوان کرد: کشف رود مشکلی که داشته این است که در بستر آن ترکیبی از فاضلاب و پسآب جاری است. با توجه به اینکه فضای کشف رود آزاد سازی شده است اما بازهم در بستر این رودخانه فاضلاب جریان دارد. این موضوع خارج از تکالیف قانونی شرکت آب منطقه ای است.

محمد علایی عنوان کرد: در غرب مشهد تصفیه‌خانه شماره 2، پسآب خروجی خود را با توجه به اینکه کیفیت استانداری ندارد به کشف رود روانه کرده و همچنین در ادامه مسیر نیز پساب تصفیه‌خانه التیمور با کیفیت بالا پسآب خود را به این جریان افزوده و در باقی مسیر این رود، فاضلاب شهری تصفیه‌نشده خام و همچنین فاضلاب فوق العاده خطرناک چرم شهر به کشف رود سرازیر می شود.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی عنوان کرد: ما باید به کشاورزان منطقه کشف رود در طرح‌های کوتاه مدت کمک کنیم تا زمان تکمیل ظرفیت تصفیه خانه ها و به صورت موقت محصول تولیدی غیرخوراکی انسان و حیوان مانند گل‌ و پرچین، کاج‌ها و مواردی از این قبیل تولید و کشت کنند.

وی در خصوص رودهای مرزی استان خاطرنشان ساخت: در حال حاضر ظرفیت مازادی در رودهای مرزی استان به منظور ساخت سد و مهار آبهای سطحی باقی نمانده و در اغلب رودخانه های مرزی استان تمهیدات لازم صورت گرفته و در این موارد مبنای تصمیم گیری پروتکل های بین المللی است که خط قرمز ما در برنامه ریزی محسوب می شوند.

علایی در پایان با اشاره به اجرای پروژه های انتقال آب بین حوضه ای یادآور شد: واضح است که پروژه های انتقال آب بین حوضه ای گران قیمت بوده و چالش های خاص خود را به همراه دارند اما در بخش هایی از کریدور شرقی کشور و مناطق جنوبی استان خراسان رضوی که هیچ پتانسیلی جز انتقال آب از خارج حوضه برای تامین نیاز آبی منطقه باقی نمانده، طبیعتا این گونه اقدامات سازه ای اهمیت می یابند. در مشهد نیز چنان روند توسعه به ضکل فعلی ادامه یابد چاره ای جز انتقال آب باقی نخواهد ماند.