عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی:

به گزارش خبرنگار شبکه خبری آب ایران، نخستین رویداد عصر توانمندسازی با موضوع «قنات، منشور صلح و زندگی» به میزبانی شرکت مدیریت منابع آب ایران برگزار شد.

دکتر علی بیت‌اللهی عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در این نشست با ارائه گزارشی از وضعیت رشته قنات‌های شهر تهران اظهار داشت: قنوات نیاز به محافظت دارند ولی شهرسازی‌های گسترده و غیرمتناسب با طبیعت، باعث شده هماهنگی توسعه شهری با پدیده قنات‌ها که میراث فرهنگی بوده و برخی از آنها در یونسکو به ثبت رسیده، در معرض نابودی هستند. 

وی افزود: یکی از مخاطراتی که از دهه ۷۰ شتاب گرفته، پدیده فرونشست است که در آینده انتظار بیشتر شدن آن وجود دارد. چرا که قنات‌ها رها شده و با اینکه اغلب آنها مالکیت شخصی و اسناد مالکیت دارد اما در عمل ساماندهی نشده چرا که دیگر اثری از مالکان این قنات‌ها نیست. بنابراین ضرورت دارد که تکلیف مسئولیت نگهداری قنات از نظر حقوقی مشخص شود. 

بیت‌الهی بیان داشت: از آنجا که قنات‌ها رها هستند، رسیدگی و صیانت اتفاق نمی‌افتد و فرسایش تونلی رخ می‌دهد که منجر به فروریزش می‌شود. به خصوص که هیچ مقرراتی در ساخت و ساز شهری با توجه به جانمایی قنات‌ها نداریم.

عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با ارائه تصاویر و فیلم‌هایی، گزارشی از حوادث رخ داده در اثر فرونشست در نقاط مختلف کشور ارائه داد که به دلیل کور کردن رشته قنات‌ها و آب‌شستگی، رخ داده است.

به گفته بیت‌اللهی، ۵۷۲ رشته قنات در تهران وجود داشته است و در تهران قدیم، آب این قنات‌ها را با گاری به نقاط مختلف می‌بردند و عرضه می‌کردند. جالب است که وقتی در سال ۱۳۲۰ عملیات توزیع آب لوله‌کشی به اتمام رسید، مردم تمایلی به استفاده از آب لوله‌کشی نداشتند؛ چرا که آبی که از قنات‌ها تهیه می‌شد، بسیار گوارا بود.

وی با بیان اینکه بی‌مهری به طبیعت در موضوع قنات‌ها نیز دیده می‌شود، به طوری که ما با فروریزش‌ها تازه متوجه وجود قنات‌ها می‌شویم، گفت: براساس نقشه‌های رقومی، طول رشته قنات‌های تهران ۱۴۰۰ کیلومتر برآورد شده که ۶۵۰ کیلومتر آن شناسایی شده و حدس زده می‌شود که به همین تعداد قنات مدفون شده است. همچنین ۶۰ هزار میله قنات شناسایی شده که حدس زده می‌شود به همین میزان میله قنات مدفون شده، وجود داشته باشد. 

بیت‌اللهی همچنین با بیان اینکه در ۸۶۸ نقطه، رشته قنات‌ها با خطوط BG گاز مایع تقاطع دارند که خطرات زیادی در آن مستتر است، اظهار داشت: ایران رکوردار گودبرداری است و در این گودبرداری‌ها برای اینکه محیط کارگاه قابل کار باشد، دیواره گودها با بتن، ایزوله و ضدنفوذ آب می‌شود که منجر به بسته‌شدن قنات‌ها می‌شود. مانند رشته قنات چشمه علی شهرری که به دلیل احداث خط ۶ مترو کاملاً خشک شده است.

وی خاطرنشان کرد: این اقدام موجب نشت آب در سازه احداثی می‌شود که این آب به خصوص در زمان بارندگی پشته می‌کند و موجب گود شدن زمین می‌شود. وقتی رگاب‌ها و رشته قنات‌ها کور شوند، محیط شهری را ناایمن می‌کنند. چرا که در زمان بارندگی‌ها به دلیل اختلاف ارتفاعی حدود ۷۵۰ متری شمال تهران نسبت به جنوب شهر، سرعت حرکت آب و قدرت حمل آن بسیار بیشتر شده و قدرت تخریب آن نیز زیاد می‌شود. 

این پژوهشگر قنات در پایان سخنان خود با اشاره به اینکه توسعه شهری تهران هماهنگ با وضعیت قنات‌ها پیش نرفته، در حالی که این پدیده زیر سازه‌های شهری وجود دارد، بیان داشت: دستگاه‌های متولی و مسئول، نسبت به تعین تکلیف مالکیت قنات‌ها اقدام کنند تا صیانت از آنها صورت گیرد. 

وی پیشنهاد داد که مسئولیت قنات‌های داخل شهر با شهرداری و مسئولیت قنات‌های خارج از شهر که رها شده است برعهده وزارت نیرو باشد. 

بیت‌الهی همچنین بر تهیه نقشه تدقیق شده از قنوات تأکید کرد و گفت: در احداث بنا مهندسان و پیمانکاران، به محض برخورد با قنات، لازم است بررسی لازم برای ادامه مسیر قنات را انجام دهند نه اینکه آن را کور کنند. علاوه بر این، لازم است تا همه نهادهایی که در محوطه ساختمان آنها قنات وجود دارد، مسئولیت نگهداری آن قنات را برعهده بگیرند.